Huizen op palen, boten als transport: dit Filipijnse dorp zinkt

Meld je aan voor onze Climate Coverage Now-nieuwsbrief als je onze klimaatverhalen van over de hele wereld wil ontvangen. Als je geen zin hebt om te wachten: lees hier wat we tot nu toe hebben geschreven over de klimaatcrisis.

“Er waren overal veel, grote bomen,” zegt ze nostalgisch, terwijl ze uitkijkt over het water. Als ze nu een stap naar voren zou zetten, zou ze regelrecht in het water plonzen dat sinds zes jaar haar ouderlijk huis omringt.

Mary Anne komt uit Sitio Pariahan, een kustplaatsje in de streek Bulacan ongeveer 30 kilometer ten noorden van hoofdstad Manilla. Het dorpje staat nu gedeeltelijk onder water. De kapel, de school en het basketbalveldje waar Mary Anne vroeger vaak kwam, zijn nu ruïnes die uit het water steken en alleen per boot te bereiken. Haar ouderlijk huis staat op bamboepalen, op de grond komt het water tot haar middel.

De lokale bevolking zegt dat de overstromingen zijn begonnen na de tyfoon Nesat in 2011, die het gebied verwoestte en de dijken vernietigde. Maar volgens experts is er een groter, onderliggend probleem.

Zij wijten de overstromingen aan bodemdaling: het zakken van land omdat er te veel grondwater uit diepe putten wordt gehaald. De meeste provincies buiten het hoofdstedelijke gewest van Manilla halen hun zoetwater uit dergelijke putten. Zelfs de waterleidingbedrijven die de provinciale dorpen in Bulacan bedienen, halen hun water uit de grond, voordat het via leidingen naar de huizen stroomt.

Mahar Lagmay, hoogleraar en directeur van het Resilience Institute van de University of the Philippines, legt uit dat land van nature zakt als het ondergrondse sediment inklinkt. Normaalgesproken vult het zichzelf op tijd weer aan, maar in Pariahan zinkt het land simpelweg te snel.

Satellietmetingen van Lagmay laten zien dat het dorp en het omliggende gebied met ongeveer vier tot vijf centimeter per jaar zinken, waardoor alles continu overstroomt. Het verergert ook de effecten van klimaatverandering, waardoor de zeespiegel in het gebied met ongeveer drie tot vijf millimeter per jaar stijgt.

“Als je grondwater zo razendsnel uit de grond haalt dat het proces onomkeerbaar is, dan is dat heel destructief,” zegt Lagmay. “Je moet de bodem de kans geven terug te veren naar het oorspronkelijke niveau.”

Hetzelfde gebeurt in steden over de hele wereld, zoals Jakarta, Peking en Houston. In de Filipijnen doet het fenomeen zich voor in verschillende gebieden, waaronder enkele in het noorden van Manilla. Maar het is het duidelijkst aanwezig in oude kustdorpen als Pariahan, waar de gebouwen zijn gezonken samen met het land waarop ze werden gebouwd.

“Het probleem is dat zulke dorpen dichter bij de kust liggen. Als ze zinken, zijn ze kwetsbaarder voor al het water dat binnendringt – vooral bij vloed,” zegt Lagmay.

De inwoners van Pariahan zeggen dat er vroeger ongeveer honderd huizen in het gebied waren. Nu zijn er nog maar ongeveer veertig, omdat veel mensen door de haast apocalyptische omgeving het binnenland in werden gedwongen.

Dat gold ook voor Mary Anne, die tegenwoordig in het dorpje Santa Ines woont met haar man en twee zonen. Ze is nu huisvrouw, maar werkte vroeger in een fabriek. Ze vertrokken omdat haar man nog steeds getraumatiseerd is door tyfoon Nesat. Door de grote golven werden ze uit hun boot geslagen en moesten ze zich vastklampen aan bamboestokken die uit de rivierbeddingstaken.

Pariahan heeft nog steeds een speciale plaats in haar hart. Ze bezoekt haar ouders regelmatig. Hun huis is eigenlijk het dorpsplein van de gemeenschap geworden.

De gemeenschap komt dagelijks bijeen in het ouderlijk huis van Mary Anne. Kinderen drommen samen rondom een smartphone en de volwassenen kaarten en gokken wat. Ze zitten op bankjes, waaronder ze vechthanen verstopt hebben.

Benny Espiritu, de 53-jarige moeder van Mary Anne, werd geboren in Pariahan en weigert het dorp te verlaten. “We zijn hier opgegroeid. Onze kinderen en mijn man hebben hier hun baan,” zegt ze tegen VICE. Ze voelt zich hier op haar gemak en schept op over hoe goed ze met het almaar stijgende en dalende water omgaat.

De meeste mannen uit Pariahan zijn vissers. Ze gebruiken de voorspelbare waterstand in hun voordeel: als het water hoog staat, duiken degenen die dapper genoeg zijn naar beneden, waar de krabben zich verbergen. Ze proberen die met hun handen te vangen. Dat staat bekend als kapa, wat ongeveer iets betekent als ‘aftasten’. Anderen maken het zichzelf iets makkelijker en zetten vroeg in de ochtend hun netten uit. Die netten heten dragon bubo en vangen vissen, krabben en garnalen die door de stroming worden meegebracht. Sommigen verdienen tot wel 20.000 Filipijnse peso (350 euro) per week, door hun vangst op de openbare markt te verkopen. De bewoners zeggen dat de zaken enorm goed gaan sinds het water is gestegen.

“Werken is nu zo makkelijk, vergeleken met vroeger,” zegt de 21-jarige Jerick Manalaysay. “Toen moesten we wachten totdat de visvijvers opdroogden. We deden ook kapa, maar soms ving je helemaal niets.”

Ondanks de overstromingen zouden ze niet in het binnenland willen wonen. Daar zijn alleen maar banen voor niet-afgestudeerde mensen in fabrieken of in de bouw, waar het minimumloon 500 peso (9 euro) per dag is. Daarnaast kunnen ze daar hun eigen eten niet vangen, dus zouden ze dat ook moeten kopen.

“Zolang je in Pariahan rijst, koffie en suiker hebt, zit je goed,” zegt Benny. Haar 29-jarige zoon Randy Espiritu is het daarmee eens. “Daarom willen we ook niet vertrekken, ook al staat ons dorp onder water,” zegt hij. “Als je hier een net uitzet, ben je in ieder geval verzekerd van eten en geld.”

Andere gemeenschappen zullen zich echter niet zo makkelijk kunnen aanpassen. Vooral die in het binnenland zullen het moeilijk krijgen. En die zullen uiteindelijk ook overstromen, als de bodemdaling niet wordt aangepakt.

Grondwater komt uit een aquifer: een poreuze rotslaag waar de regen tussendoor sijpelt. Als je water uit die laag haalt, ontstaan er ruimtes tussen de sedimenten, waardoor de laag in elkaar stort en de grond zakt. Het werkt hetzelfde als een spons, die krimpt als je het water eruit knijpt.

De meeste delen van de Filipijnen zijn afhankelijk van dit soort putten, omdat het de toegankelijkste en betaalbaarste bron van zoet water is, vertelt Sevillo D. David, jr., uitvoerend directeur van het National Water Resources Board (NWRB). Dat geldt vooral voor de gebieden die geen toegang hebben tot oppervlaktewater, zoals rivieren of meren. Grondwater is ook relatief schoon en makkelijk te zuiveren. De schadelijke overmatige grondwaterwinning wordt veroorzaakt door een combinatie van factoren, waaronder een toenemende vraag van de bewoners.

Het Bevolkingsfonds van de Verenigde Naties meldde in april dat de bevolking van de Filipijnen tussen 2010 en 2019 jaarlijkse groeide met 1,6 procent. Dat is een van de hoogste percentages in Zuidoost-Azië – zelfs hoger dan dat van India, waar 1,2 procent werd geregistreerd. Bulacan is een van provincies in de Filipijnen die het snelst verstedelijkt, omdat het zo dicht bij Manilla ligt.

De snelle bevolkingsgroei is niet de enige oorzaak van het probleem. Industriële fabrieken en visvijvers zijn een paar van de grootste gebruikers van grondwater, en er zijn er heel veel van in Bulacan.

“Vergeet niet dat de fabrieken geld hebben. Wie geld heeft, kan pompen kopen,” zegt Lagmay. “De terreinen zijn omheind. Het is niet makkelijk om de fabrieken in de gaten te houden, omdat ze privébezit zijn.”

Het NRWB vereist dat er voor gemeentelijke, agrarische, industriële en commerciële projecten watervergunningen worden aangevraagd, voordat er nieuwe putten geboord mogen worden. De aanvragen worden getoetst met veldonderzoek en krijgen onder meer te maken met een evaluatie, voordat ze worden goedgekeurd.

David, de directeur van het bestuur, zegt dat ze ongeveer vijf jaar geleden zijn begonnen met de nauwlettende controle van grondwaterwinning in bepaalde gebieden. Binnen de nieuwe methode is een “veilige winning” vastgesteld. Dat is de hoeveelheid water die in een bepaald gebied kan worden gewonnen. Elke drie maanden wordt gecontroleerd of de gebieden binnen de limiet blijven. Maar de NRWB kan het gebruik van diepe putten niet stoppen, als ze geen alternatief aanbieden.

Lagmay erkent dat er een lichte verbetering is wat betreft de bodemdaling, die eerder vijf tot zes centimeter was in plaats van vier tot vijf. Maar volgens hem is dat niet genoeg.

“We moeten het beter aanpakken, omdat vier tot vijf centimeter tot steeds zorgelijk is,” zegt hij.

Zowel David als Lagmay zeggen dat de beste manier om de overmatige grondwaterwinning te stoppen is, om meer gemeenschappen aan te sluiten op het oppervlaktewaternetwerk. Daarvoor zouden er nieuwe dammen moeten worden gebouwd, of de dorpen moeten toegang krijgen tot het water binnen reeds bestaande dammen. Vanwege al het zeewater in de buurt is ontzilting ook een optie. Volgens David gebeurt dat al in sommige gemeenschappen in Cebu. Maar vanwege financiële, politieke en ecologische obstakels gebeurt er in de meeste gebieden niets.

Ondertussen worden er illegale putten gesloten en wordt de afgifte van watervergunningen in sommige gebieden beperkt, waaronder in delen van het noorden van Manilla, zoals Navotas en Caloocan. Daar is de toestand kritiek. Het zijn plekken die binnenkort op dezelfde manier zouden kunnen overstromen als in Pariahan gebeurd is.

Als het land in Pariahan met de huidige snelheid blijft zinken, zal het binnen tien jaar een halve meter gedaald zijn. Dat betekent dat zout water zich met het grondwater zal mengen en het water zich veel verder het binnenland in zal verspreiden dan alleen in de kustgebieden. Die veranderingen zullen de biodiversiteit en het landschap beïnvloeden: veel water zal vervuild zijn, rijst zal niet meer groeien en de moeraslanden voor trekvogels zullen onderlopen.

“Deze gebieden zullen blijven zinken,” concludeert Lagmay. “Zinken tot alles een onderwaterwereld is geworden.”

Volg Therese op Twitter en Instagram.