Waarom robots pijn moeten voelen

In de karakteristieke aflevering 'Lisa the Skeptic' van The Simpsons vlucht een brandende robot uit een laboratorium, terwijl het met een robotachtige stem klaagt: "Waarom? Waarom ben ik geprogrammeerd om pijn te voelen?"

Video: FOX/apala734/YouTube

De vraag is bedoeld als een grap, maar zoals wel vaker gebeurd in scènes van de bejubelde serie zit er ook een diepere betekenis achter. Een overkoepelend thema dat onze moderne beschaving definieert.

Voor veel organismen op onze planeet is pijn een fundamenteel onderdeel van het leven; een cruciaal mechanisme dat ervoor zorgt dat we herkennen welke acties een bedreiging vormen voor onze fysieke en mentale gezondheid. Dus moeten robots, terwijl ze geavanceerder en interactief worden, ook worden geprogrammeerd om pijn te voelen, zodat ze verwondingen bij zichzelf of anderen kunnen voorkomen? En zo ja, in hoeverre dan?

Deze veelzijdige en controversiële kwestie wordt aangepakt in 'Pain in the Machine', een 12 minuten durende documentaire die gisteren werd uitgebracht door de Universiteit van Cambridge. De film biedt de inzichten van opinieleiders op het gebied van kunstmatige intelligentie, praktiserende artsen, en andere interdisciplinaire experts. Deze mensen worden geconfronteerd met iconische momenten uit de populaire cultuur die wijzen op het filosofische vraagstuk – inclusief een knipoog naar de brandende robot in The Simpsons.

De "Pain in the Machine" documentaire. Video: University of Cambridge/YouTube/Little Dragon Films

Zoals wel vaker gebeurt bij AI onderzoek, zorgt het evalueren van het nut en de voordelen van pijn bij robots ervoor dat wij moeten nadenken over hoe deze ervaring functioneert en onszelf beschermt.

"Filosofen zijn al eeuwen gefascineerd door pijn," zegt Ben Seymour, een expert op het gebied van rekenkundige en systematische neurowetenschappen van Cambrigde, in de documentaire. "Sommige mensen zien pijn inderdaad als het hoogtepunt van bewustzijn. Het is natuurlijk geen fijn bewijs van bewustzijn maar het is mogelijk wel het punt waarop we ons het meest menselijk voelen, omdat we met onszelf in contact staan als sterfelijke wezens."

Het idee dat pijn een diepe menselijke kracht is, ondanks dat het soms ondraaglijk kan voelen, is al decennia de standaard in vele culturen. Zoals de auteur James Baldwin schrijft: "De dingen die mij het meest kwelden waren de dingen die mij in contact brachten met alle mensen die leefden, of ooit hadden geleefd."

Het blijft nog afwachten of de basis reflexieve pijnreacties, die al zijn geprogrammeerd in sommige AI systemen, ook kunnen leiden tot meer complexe emoties zoals empathie, of het soort solidariteit door lijden die Baldwin beschrijft. Misschien kunnen robots zelfs de cognitieve en conceptuele grenzen van hun menselijke makers voorbijgaan. Ze zouden zelfs een nieuwe benadering van de interactie met de wereld en zijn inwoners kunnen creëren.

"Mensen lijken niet veel te verschillen van hele complexe machines die worden gemaakt van biologisch materiaal," benadrukt Marta Halina, een lector in de filosofie van cognitieve wetenschap aan de Universiteit van Cambridge, in 'Pain in the Machine."

"Dat heeft een grote invloed op hoe we denken over de toekomst van AI. We zijn mogelijk in staat om machines te maken die net zo complex zijn als wij, en daarom onze capaciteiten hebben; bijvoorbeeld het vermogen om pijn te voelen," zegt Halina. "En als we machines kunnen maken die nog complexer zijn dan mensen, dan hebben die misschien ervaringen en capaciteiten die wij ons niet eens kunnen voorstellen."

De artistieke overpeinzingen van deze onderwerpen, zoals degene die te zien waren in de nieuwe populaire HBO-serie Westworld, hebben deze speculatie bekend gemaakt bij het grote publiek. 'Pain in the Machine' geeft een interessante blik in de echte inspanningen om pijn-hardware in robots na te maken. Dit alles terwijl het een blik geeft op de ethische, filosofische en sociale aspecten die geprogrammeerd lijden in de toekomst kan opleveren.