Waarom doen borsten soms zo’n pijn?

Op 8 maart is het Internationale Vrouwendag. Het doel is om aandacht te vragen voor onder andere economische zelfstandigheid, discriminatie en racisme - maar een onderwerp dat vaak over het hoofd wordt gezien is wetenschappelijk onderzoek naar vrouwelijke problemen.

Een voorbeeld hiervan is pijnlijke borsten. Een universeel fenomeen, al heeft de een er meer last van dan de ander.  Het enige waar we waarschijnlijk het allemaal over eens kunnen worden is dat het knap pijnlijk is. Het is een soort zeurende pijn, alsof iemand continu op een blauwe plek drukt. Bij mij is het soms zelfs zó pijnlijk dat ik de trap in mijn huis niet op- of af kan rennen zonder mijn borsten stevig vast te moeten houden met twee handen. Dat is toch eigenlijk te gek voor woorden? Hebben mannen ook een lichaamsdeel dat soms pijn doet zonder duidelijke verklaring? Ik betwijfel het - en als het wel zo was, dan was het ongetwijfeld tot op de bodem uitgezocht. Dus, waarom doen borsten soms zo'n pijn?

De wetenschappelijke term voor pijn aan de borsten is mastalgie. Hier heb je twee varianten van: cyclisch en niet-cyclisch. Cyclische mastalgie wordt beïnvloed door de menstruatie (en kun je dus maandelijks rond dezelfde periode verwachten). Niet-cyclische mastalgie komt willekeurig voor, vooral bij vrouwen na de overgang, en heeft andere (soms onbekende) oorzaken.

Uit onderzoek blijkt dat meer dan de helft van de vrouwen last heeft van één van deze twee vormen. Toch werden deze klachten lange tijd totaal niet serieus genomen. Want ondanks dat mastalgie al in 1829 in medische literatuur werd benoemd, werd in 1977 (!) nog uitgebreid onderzocht of de pijn wel 'echt' bestond en het niet allemaal tussen de oren van de vrouwen zat zoals lang werd gedacht, aldus de onderzoekers.

Ze beschrijven dat vrouwen met pijnlijke borsten lange tijd gelabeld werden als "gewoonweg gefrustreerd en ongelukkig omdat zij nog niet zwanger zijn geweest." (Dit is niet alleen bizar, maar ook wetenschappelijk compleet onjuist omdat zwangere vrouwen zeker pijnlijke borsten kunnen hebben.) Ook halen zij werk aan van dr. Hedley Atkins, die schreef: "Naar mijn mening zijn veel van deze patiënten vaak lichtgeraakt en van nature prikkelbaar." Een sterk staaltje seksisme dus, waarvan vier decennia geleden pas het tegendeel werd bewezen.

Want wat bleek: mastalgie is niet pscyhoneurotisch maar de pijn is echt. Zo echt zelfs, dat het het seksleven van 41% van de vrouwen (soms) beïnvloedt en dat 35% er last van heeft tijdens het slapen.

De pijnlijkheid wisselt gedurende de cyclus, met "maximale gevoeligheid" zowel halverwege de cyclus als gedurende de menstruatie. Met uitzondering van vrouwen aan de pil: zij hebben meestal nergens last van halverwege de cyclus.

Ondanks de pijn gaat slechts een klein percentage van de vrouwen hiervoor naar de dokter. Als ze wel gaan is dit vaak uit angst dat de pijn wordt veroorzaakt door borstkanker. Het goede nieuws is dat dit in de meeste gevallen niet zo is - mastalgie is doodnormaal - maar het slechte nieuws is dat onderzoekers nog niet zeker zijn over waardoor de pijn dan wordt veroorzaakt.

Wat ze weten is dat het te maken heeft met "wisselende hormoonwaarden van oestrogeen, progesteron en prolactine gedurende de cyclus", maar niet waarom dit deze specifieke pijn veroorzaakt of waarom niet iedere vrouw er last van heeft. (Nu is dat niet echt een verrassing, want er worden flink veel vrouwelijk ongemakken afgeschoven op hormonale ongein zonder dat duidelijk is waarom het eigenlijk zo werkt.)

Onderzoekers vonden eind jaren 80 ook een verband tussen pijnlijke borsten en een verstoord vetmetabolisme (1, 2), maar hier is tot nog toe weinig vervolgonderzoek op gekomen. Andere factoren zijn cupmaat (hoe groter, hoe pijnlijker) en activiteitsniveau van vrouwen (hoe actiever, hoe minder pijnlijk). Maar de onderzoekers geven zelf toe dat ze eigenlijk niet zeker weten of de onderzochte vrouwen juist actiever kunnen zijn omdat ze bij voorbaat al minder pijn hadden. Een nogal dubieus resultaat.

Gelukkig zijn er wel een aantal dingen die de pijn verzachten: een warme kruik gebruiken, pijnstillers of extra vitamine B6 innemen en "de borsten stevig ondersteunen".

Toch is het vreemd dat er vooral vage verbanden zijn gevonden en er verder weinig duidelijk is over de daadwerkelijke oorzaak van de pijn. De ellende bestaat namelijk al sinds de begin der mensheid, gok ik. Gelukkig roepen onderzoekers zelf ook steeds vaker op tot meer onderzoek. Maar gezien mastalgie überhaupt pas sinds 40 jaar wordt erkend als 'echte' pijn zal dit waarschijnlijk nog wel even duren - en tot die tijd zal ik met mijn armen stevig tegen mijn borsten geklemd de trap trotseren.