Een Fransman mag Facebook aanklagen over een schilderij van een vagina

Dit is L'Origine du Monde ('de oorsprong van de wereld'), een schilderij van de Franse kunstenaar Gustave Courbet, geschilderd in 1866 en te vinden in het Musée d'Orsay in Parijs. Op het schilderij zijn de op lakens gespreide benen van een vrouw te zien, waartussen de buitenste delen van het vrouwelijke geslachtsorgaan duidelijk zichtbaar zijn. Door de erotische wijze waarop deze naakte, gezichtsloze vrouw is afgebeeld, werd dit schilderij vanaf dag één gezien als controversieel. Het is dan ook een veelgebruikt voorbeeld in debatten over de scheidslijn tussen kunst en pornografie.

Hoewel dit debat voor sommigen misschien abstract of filosofisch klinkt, is het ook in de maatschappij terug te zien. Een recente casus die illustreert hoe vaag grens tussen kunst en pornografie kan zijn, is die van de Parijzenaar Frederic Durand-Baissas - een docent wier Facebook-account in 2011 op non-actief werd gesteld omdat hij een afbeelding van L'Origine du Monde op zijn tijdlijn plaatste. Na vijf jaar van gerechtelijke worstelingen oordeelde een Parijse rechtbank afgelopen vrijdag dat Durand-Baissas Facebook mag aanklagen voor maar liefst 20.123 euro, en daarnaast mag eisen dat zijn account weer geactiveerd wordt.

"Er is hier sprake van duidelijke censuur op een sociaal netwerk," vertelde Durand-Baissas aan The Associated Press. "Ook al kan [Facebook] het verschil niet zien tussen een artistiek meesterwerk en een pornografische afbeelding, wij Fransen kunnen dat wel."

De advocaten van Facebook stelden dat zaken als die van Durand-Baissas afgehandeld zouden moeten worden in Santa Clara in Californië, waar het hoofdkwartier van Facebook gelegen is. Daarnaast betoogden ze dat de Franse wetten omtrent consumentenbescherming niet gelden voor een wereldwijde gratis service als Facebook – ook niet voor Franse consumenten.

Deze argumenten werden echter door de Franse rechters van tafel geveegd. De regel in de gebruiksovereenkomst van Facebook waarin staat dat rechtszaken in Santa Clara moeten worden afgehandeld, werd als 'oneerlijk' bestempeld, en het feit dat de gebruiksovereenkomst in Frankrijk getekend was, betekent volgens de rechters dat de consument in kwestie wel degelijk door de Franse wetgeving beschermd wordt.

"Dit is een fantastische overwinning, na vijf jaar lang vechten," zei Stephane Cottineau, de advocaat van Durand-Baissas.

"Facebook heeft laten zien dat het geen problemen heeft met geweld en uitingen van radicale ideeën op hun platform, maar tegenover het menselijk lichaam neemt het een ontzettend preutse houding aan. Hoe machtig ze ook zijn, webgiganten als Facebook zullen nu verantwoording moeten afleggen aan Franse rechtbanken."

Durand-Baissas is niet de eerste Facebookgebruiker die verbannen is om het plaatsen van 'ongepaste' kunstafbeeldingen. Zo werd in 2014 het account van het Canadian New Media Art Festival opgeheven, en werd in januari dit jaar het account van een kunstgalerie in New York geblokkeerd omwille van promotiemateriaal voor een nieuwe expositie, waarop één van de kunstenaars, Lisa Levy, naakt en zittend op een toilet te zien is.

In het licht van alle controversie, heeft Facebook haar gebruiksregels aangepast. In maart vorig heeft het bedrijf de richtlijnen omtrent naaktafbeeldingen geüpdate, waardoor het nu toegestaan is om foto's te plaatsen van "schilderijen, beelden of andere kunst (…) die naakte figuren afbeelden."

Of Durand-Baissas de rechtzaak tegen de sociale media-gigant zal winnen zal de tijd leren. Facebook zelf lijkt in ieder geval vertrouwen te hebben dat de zaak verworpen zal worden.

"De zaak is meer dan vijf jaar oud, en sindsdien zijn de richtlijnen van Facebook veranderd," zei een woordvoerster van het bedrijf. "Hoewel we teleurgesteld zijn door de uitspraak die vandaag gedaan is door de rechters, zijn we er zeker van dat de rechtbank zal oordelen van de zaak op zich inhoudelijke niet genoeg substantie heeft."