Wie zijn de stille helden die je torrents ondertitelen?

​Ik vraag me al een tijdje af wie de onzichtbare mensen zijn die altijd de ondertiteling van mijn torrents schrijven. Deze onbetwiste helden van de 21e eeuw bewijzen ons een enorme dienst, maar altijd vanuit de schaduwen van de anonimiteit: ze zijn alleen te herkennen bijnamen zoals Tokke en Suurtje, of Mr. Dutch. En dat is begrijpelijk, want als het aan de wet ligt is hun hobby illegaal. Maar wie zijn deze mensen, die een hele samenleving voorzien van Nederlandse zinnen onderaan films en levensopslokkende series?

Om daar achter te komen zocht ik contact met Joris Kreb, professioneel vertaler, die aan de Universiteit van Utrecht onderzoek heeft gedaan naar ​ ​de geheimzinnige community van Nederlandse online amateurondertitelaars.

"Het zijn hobbyisten. Ze krijgen niet betaald en doen het echt puur voor de lol," vertelde Kreb me bij een kopje koffie. "Ze zouden er ook niet hun werk van willen maken. Het vertalen an sich is de hobby. Maar er speelt wel een zekere altruïstische en community factor mee. Ik heb vierenvijftig ondertitelaars gevraagd waarom ze het doen, en vijftig procent zei: 'omdat ik het leuk vind'. De  motivatie 'Ik wil mensen graag iets geven' werd toch door zo'n 25% van de subbers geuit, en 'iets teruggeven/terugdoen voor de scene' kan met 30% ook wel als altruïstisch gezien worden. Ook het bezig zijn met taal, of 'goed om mijn taal bij te houden', was een belangrijke motivatie."

Dat ondertitelen voor de meesten echt een hobby is, werd door de ondertitelaars zelf bevestigd in de ​korte minidocu Ondertitelaars versus Brein van 101tv op NPO, waarin de ondertitelaars vertellen dat ze hun hobby niet langer kunnen uitvoeren omdat het illegaal is. Een van die ondertitelaars is ondertitelsuperster 'Suurtje' – of Ria, zoals deze 57-jarige vrouw met looks waar elke AstroTV-presentatrice een moord voor zou doen eigenlijk heet. Ze heeft ook de hele minidocu ondertiteld. Ria is niet te stoppen als je haar loslaat op een video.

"Ik ben begonnen met vertalen omdat ik de vertalingen destijds niet zo goed vond en ik er van houd om met taal te werken. Na de eerste ondertiteling was ik verslaafd," zegt Ria in de docu. "Mensen begrijpen niet wat je er leuk aan vindt en waarom je dat doet – iets waar je geen geld voor krijgt, en dat is ook heel moeilijk uit te leggen. Ik denk dat ik er per week toch wel een dikke 35 uur mee bezig was."

Ondertitelaar Desiree beaamt dit. "Als ik tijd had, stak ik er tijd in. Uiteindelijk was ik er wel dertig uur per week mee bezig." Zelf begon ze met vertalen omdat ze zich 's avonds verveelde, en samen met mensen waarmee ze online over film discussieerde het plan om te ondertitelen had opgevat.

Maar wat is er zo ontzettend heerlijk aan ondertitelen dat je er al je vrije tijd in zou stoppen? Joris Kreb kan er als professioneel vertaler over meepraten en ziet vertalen als puzzelen met taal. "Moeilijke zinnen houden het vertalen interessant, anders wordt het saai. Soms zoek je heel lang naar de juiste vertaling en tast je lang in het duister. En dan kun je opeens een ingeving krijgen en heb je wel een enorm YES-gevoel. Als ik het zo hardop zeg klinkt dat wel ontzettend nerderdig, haha!"

Vorig jaar werd de online amateurvertalingcommunity uit de schaduw getrokken.  ​Stichting BREIN, de auteursrechtpolitie van Nederland, had zijn pijlen er namelijk op gericht. Omdat er natuurlijk auteursrecht ligt op de dialoog die onze online helden vertaalden, waren deze rascriminelen illegaal bezig. ​BREIN eiste een vergoeding van 1500 euro van de ondertitelsites voor de kosten van onderzoek dat BREIN naar hen had uitgevoerd, en een boete van 500 euro voor elke dag dat ze nog ondertitels zouden verspreiden. ​Omdat de ondertitelsites geen geld hadden voor de boete of een rechtszaak gooiden sites zoals​ bierdopje.nl en ondertitels.nl (al in 2004) de handdoek al snel in de ring. Sindsdien hosten veel ondertitelsites hun hobby vanuit het buitenland, maar hebben veel vertalers – waaronder Suurtje – ook hun hobby opgegeven uit angst voor vervolging door BREIN.

​

Mr. Dutch, een ondertitelaar, verschijnt daarom ook anoniem in de docu. Hij legt uit dat als hij zich bekend zou maken, hij zich niet meer aan zijn favoriete bezigheid zou kunnen wijden. "Ik wil graag ondertitels maken voor de mensen die graag een filmpje kijken, en dat kan ik eigenlijk niet doen," vertelt Mr. Dutch vanuit de duisternis met een verdraaide stem. "Ik kan mijn hobby niet tonen aan de mensen, wat ik eigenlijk graag wil."

Bij het online delen van muziek, films en televisieseries wordt vaak het argument opgebracht dat het de verkoop schaadt, maar gaat dat voor ondertitels ook op? "Het is aannemelijk dat als  mensen gratis ondertitels kunnen downloaden, dat het ook de dvd-verkoop schaadt. Maar het bijt de professionele vertalers niet. De industrie wil altijd dat een professioneel bedrijf iets ondertitelt als iets uitkomt op dvd, televisie of de bioscoop," vertelde Kreb me. "Wat ik me wel kan voorstellen, is dat de mensen die bij zo'n bedrijf werken online kijken of hun werk al voor hen is gedaan door amateurs. Het lijkt me best aannemelijk dat ze het kunnen downloaden, verbeteren en dan inleveren. Op die manier zou het elkaar zelfs helpen."

En wat doen de ondertitelamateurs dan buiten hun vrije tijd? "In mijn onderzoek waren het docenten, ICT'ers, een heftruckchauffeur, een magazijnmedewerker, en een Albert Heijn-manager bijvoorbeeld," zei Kreb. "De gemiddelde leeftijd in mijn onderzoek lag rond de 34."

Zelf ben ik ook een aantal fora afgestruind om er een paar te kunnen spreken. Ik stuurde verschillende ondertitelaars een berichtje – waaronder één in de community zeer gewaardeerde amateurvertaler die professioneel papegaaientrainer is – maar kreeg geen reacties.

Op ondertitelfora bespreken de vertalers van alles over films, series en verzoekjes, maar ze hebben vooral ook veel kritiek op elkaar. "Ze nemen het vertalen heel serieus en er zijn ook strikte regels voor," vertelde Kreb mij. "Sommige dingen zoals grapjes of smileys in de ondertiteling is dus absoluut not done. De hele community checkt elkaar daar ook op. Dan lees je bijvoorbeeld: 'Die subber moet je echt vermijden, want die kan er helemaal niks van. Zijn subs zitten vol met spelfouten.' En zo gaat het heel veel heen en weer."

​

Maar naast een platform om kritiek op elkaar te hebben, zijn de fora ook een constante drijfveer voor subbers. In de community kennen veel subbers elkaar en heerst er een gezonde rivaliteit. "Stel: jij vertaalt het eerste seizoen van Scrubs en je staat uiteindelijk bekend als de Scrubs-vertaler op dat forum, dan wil je dat ook blijven," vertelt Kreb. "Je wil dan ook bij elke nieuwe aflevering als eerste met een nieuwe sub komen." Ook de subbers in de docu bevestigen dat: "Als er een hot item is, een bekende film, dan weet je dat anderen daar ook mee bezig zijn. Dan kan de druk wel hoog oplopen," zegt Suurtje.

Hoewel er geen glamour in de ondertitelwereld te halen valt – "een goede ondertitel is onzichtbaar" aldus Kreb – maakt dat voor de ondertitelaars niet uit. "Het hoort er bij," zegt Kreb. En ook Mr. Dutch zegt dat het hem niet om de eer gaat.

Als onze koffiekopjes leeg zijn, is er nog één vraag die ik aan Joris Kreb moet stellen. Kijkt hij zelf ook films met ondertiteling? "Nou nee, eigenlijk niet, nee. Ik kijk gewoon een film."

Je kan hier trouwens binnenkort stage komen lopen. Mail alejandro.tauber[@]vice.com voor meer info.