De fosfaatpiek staat voor de deur en niemand weet dat

Van 17- 26 september vindt in Amsterdam Discovery Festival plaats. Het is een festival dat draait om nieuwe dingen: nieuwe muziek, kunst, technologie en wetenschap. En laat dat nou nét allemaal dingen zijn waar wij ook van houden. De komende paar weken zullen we daarom verschillende onderwerpen rondom de avond belichten.

De fosfaatpiek is het moment waarop de vraag naar fosfaat (een hoofdbestanddeel van kustmest) het aanbod gaat overstijgen. Dat kan al over ongeveer 30 jaar aan de hand zijn, en zal als er niks aan gedaan wordt leiden tot een wereldwijd voedseltekort. Net als bij het CO2-probleem kan over het precieze jaartal natuurlijk nog heel lang geouwehoerd en gejankt worden, maar gewoon wat voorzorgsmaatregelen treffen vind ik ook best een optie. Gelukkig zijn er al een aantal organisaties die ons proberen te redden, en maken installaties zoals de Plastap het probleem ondertussen duidelijk aan de rest van het volk.

Daarover later meer, eerst even wat uitleg. Want je hebt waarschijnlijk überhaupt nog niks over een fosfaattekort gehoord. Fosfaat is voor ons een van de belangrijkste stoffen ter wereld; alles wat leeft is ervan afhankelijk. Het zit in je botten, in je DNA, in je alles. Geen fosfaat = geen leven. Het is daarom logisch dat er ontzettend veel fosfaat nodig is voor het verbouwen van het supermarktassortiment. Zo veel zelfs dat de van nature beschikbare landbouwgrond niet toereikend is en moet worden aangevuld met fosfaat, in de vorm van kunstmest. Voor dit fosfaat zijn we nu bijna geheel afhankelijk van een paar mijnen in Noord-Afrika, China en de VS. Hoewel deze bronnen gigantisch zijn raken ze uiteindelijk wel op. De huidige voorraden kunnen volgens de meeste schattingen nog ongeveer 100 jaar mee. Ik heb voor het overzicht deze tabel maar even in z'n geheel uit een reviewartikel van het Institute for Sustainable Futures van de University of Technology (die in Sidney) geknipt:

100 jaar klinkt misschien lang genoeg om het je allemaal nog niet te laten boeien, maar zoals ik al zei beginnen de problemen daarvoor al, vanaf de fosfaatpiek. Jeremy Grantham - oprichter van the Grantham Mayo van Otterloo en een van de 50 meest invloedrijke mensen volgens Bloomberg Markets magazine - voorziet, gebaseerd bovenstaande schattingen, vanaf die piek een enorme stijging van de voedselprijzen. Zonder kunstmest kunnen namelijk maar zo'n 1,5 van de 7 miljard mensen te eten krijgen. Vraag>aanbod probleem dus. En dit is wel een man om naar te luisteren, want hij heeft zijn reputatie te danken aan het correct voorspellen de recente financiële bubbels.

Om megahonger te voorkomen zal fosfaat daarom - heel cliché - gerecycled moeten worden. In de ongerepte natuur gaat recycling altijd min of meer vanzelf; planten die het uit de grond opnemen worden in hetzelfde gebied opgegeten en weer uitgekakt. Dat is totaal anders dan de route die het fosfaat in ons voedsel aflegt: Dat wordt bijvoorbeeld gedolven uit een mijn in Marokko, gebruikt voor het verbouwen van zompige kasgroente in Spanje, waarna jij het thuis opeet en een dag later door de wc spoelt. Vervolgens komt het fosfaat terecht in het rioolslib en eindigt het uiteindelijk in een laag asfalt op de A2 of tussen de rest van je crap op de afvalverbranding. Best zonde, want na verbranding is die 3 miljoen ton fosfaat per jaar nauwelijks nog te scheiden van al het giftige spul dat bij die verbranding ontstaat.

Nou is helemaal terugkeren naar een natuurlijke fosfaatkringloop is niet echt haalbaar, tenzij je bereid bent zelf elke keer op een akker te schijten, maar een stuk langer met de voorraad doen kan wel. En dat is niet zo ingewikkeld als bij die andere wereldissues; je hoeft niet nog minder auto te rijden en de technieken om fosfaat uit het riool te redden liggen al klaar. Het is vooral een kwestie van investeren en toepassen.

Dat toepassen gebeurt inmiddels al op beperkte schaal en ook in Nederland zijn een paar goeie initiatieven gestart. De wet waarin stond dat alles in het rioolslib als afval verwerkt moet worden is inmiddels aangepast, en in Amsterdam staat inmiddels een van de grootste fosfaatfabrieken van Europa. Met deze fabriek wint Waternet niet alleen fosfaat terug voor hergebruik, maar zorgen ze er ook voor dat de rest van het slib daarna veel makkelijker te zuiveren is; win-win. Volgens de plannen van de Nederlandse Waterschappen moeten er in 2015 een stuk of 15 van dit soort terugwininstallaties staan.

Super goed natuurlijk, maar voordat fosfaat écht massaal de kringloop in gaat kan het ook nog wel wat goeie PR gebruiken. Want: "Het is bizar dat we om groen te doen allemaal leuk boompjes planten, maar ondertussen niemand door heeft dat we onze fosfaatvoorraad gewoon wegfikkeren", aldus Aduén Darriaba Frederiks, een van de ontwerpers van de Plastap. Deze installatie, die hij samen met Arne Boon ontwierp, is een urinoir en biertap ineen waarbij je op festivals niet alleen je blaas kan legen, maar er ook gelijk gratis eenzelfde hoeveelheid bier voor terugkrijgt. Beetje banaal misschien, het maakt te waarde van urine wel meteen duidelijk. En daarna zal je pis wegspoelen voor altijd super zonde lijken. En dat is het ook.