De maakbare mens komt steeds dichterbij

In zekere zin bepalen mensen nu al voor een deel wat voor kinderen ze krijgen. Op het meest basale, of zelfs onbewuste, niveau kiezen we onze partner op grond van eigenschappen die onze nakomelingen kunnen gebruiken. Ouders die voor de in vitro-route kiezen kunnen dat zelfs nog in hogere mate, door ei- en spermadonoren op basis van persoonlijkheid of fysieke eigenschappen te selecteren. Er bestaan zelfs debiele sites die superieur nageslacht beloven via “Nobelprijs-” of “celebrity” sperma.

Met elke wetenschappelijke doorbraak en technologische innovatie raken we verder verwijderd van “natuurlijke” selectie en komen we dichter bij commerciële eugenetica en een beangstigend toekomstbeeld van de mensheid waarin Gattaca geen science fiction meer is. De meest recente stap in deze richting komt uit Groot-Brittannië, waar onderzoekers van de Royal Veterinary College “designer sperma” hebben ontwikkeld dat doorgegeven kan worden aan toekomstige generaties.

De onderzoekers hebben transgenetische dieren gemaakt door de genen in het sperma van muizen te veranderen en de aangepaste genen in een embryo te injecteren. De babymuizen werden geboren met het nieuwe genetische materiaal volledig intact, en het werd zelfs in drie generaties doorgegeven. Het onderzoek werd vorige week gepubliceerd in het tijdschrift FASEB.

Dit idee van gentherapie, DNA manipuleren als medische ingreep, is lange tijd de belofte geweest om erfelijke ziektes te bestrijden. Onderzoekers zeggen dat deze nieuwe aanpak, als het bij mensen ook aanslaat, wel eens een doorbraak in de medische wetenschap zou kunnen zijn.

“Transgenetische technologie is een belangrijk stuk gereedschap voor het onderzoeken van allerlei soorten ziektes in mensen en dieren,” vertelt Anil Chandrashekran, de auteur van het onderzoek. “Jarenlang zijn we tegen allerlei obstakels aangelopen bij het zoeken naar effectieve gentherapie. Als het mogelijk is om sperma te modificeren om de gezondheid van toekomstige generaties te verbeteren, verandert dat volledig onze notie van 'preventieve geneeskunde'.”

Maar dat is één kant van de medaille. Het is ook een volgende stap in de richting van een geheel nieuw concept van de maakbare mens. Tot nu toe is de zoektocht naar designerbaby's voornamelijk verstrikt geraakt in een obsessie met de “nieuwe genetica” van het analyseren en screenen van DNA. Maar dezelfde methoden die het mogelijk maken om genetische risicofactoren te vinden en analyseren kunnen ook gebruikt worden voor effectievere cosmetische ingrepen. Het bewijs: met PGD (pre-implantatie genetische diagnose) worden embryo's op genetische medische afwijkingen getest, en vervolgens niet gebruikt voor IVF als ze een ziektegen dragen. Maar het kan ook gebruikt worden om het geslacht en de oog- en haarkleur te bepalen.

Dat doen ze door een hele rits embryo's te testen en juist die embryo te implanteren waarvan het genetische profiel het best bevalt. Maar actief het DNA van sperma veranderen is een geheel andere zaak. Er is nogal een verschil tussen enige controle over de uitkomst uitoefenen door partnerselectie – zij het in een petrischaaltje of in de kroeg – en een toekomstige mens vanaf het subcelniveau.

Maar of je het nou leuk vindt of niet, dat laatste gaat onvermijdelijk gebeuren. Een nieuw en mogelijk revolutionaire gen-wijzigings techniek is het laatste jaar in populariteit geëxplodeerd en verzamelt miljoenen aan sponsorgeld en investeringen in de wereld van de gentechnologie. Het is een vorm van ultra-preciese “genetische chirurgie” waarmee schadelijke gemuteerde genen verwijderd kunnen worden en gezond DNA ervoor in de plaats gezet kan worden. Ook hier wordt het voorlopig alleen gezien als een ziektepreventiemethode, maar wat houdt het tegen om de poort te openen voor genetische verbetering? Eerst ziekte, dan “negatieve” eigenschappen zoals kaalheid en allergieën, en uiteindelijk stellen we een lijstje van gewenste eigenschappen van onze baby op en overhandigen we die aan de dokter.

Goed, dat is een beetje een slippery slope-argument, maar het toekomstbeeld is geenszins ondenkbaar. Een recent patent van het omstreden genetisch testbedrijf 23andMe beschrijft een methode van wat in feite weinig anders is dan genetisch winkelen. Stelletjes stippelen de eigenschappen uit waar ze naar op zoek zijn – op een formulier met aankruishokjes, letterlijk – en het systeem rekent uit welke matches van sperma en eitje op de donormarkt de gewenste uitkomst produceert.

Zo kruipen we langs meerdere wegen langzaam richting een maatschappij waarin de mensheid wordt geconstrueerd op het genetische niveau – maar hoe ver zal het gaan? Er is een gebruikelijk argument dat als de technologie er is om genetische designerbaby's te maken, het niet automatisch ook daarvoor gebruikt zal worden. Maar dat lijkt mij weinig geruststellend. Hoeveel mensen zullen de mogelijkheid laten liggen om hun kinderen te voorzien van een maatschappelijk streepje voor op de rest?