Dit is Roshan, een van de eerste VR-studenten aan de Filmacademie

Carne y Arena, de VR-installatie van Alejandro Iñárritu over vluchtelingen die vanuit Mexico de streng bewaakte grens van de Verenigde Staten proberen over te steken, werd lovend ontvangen binnen de filmwereld. Het kreeg zelfs een speciale Oscar omdat-ie zo baanbrekend was: de Special Achievement Academy Award.

Die prijs werd voor het laatst uitgereikt in 1995, dus dat zegt wat. De vraag is alleen of het ook zegt dat virtual reality daadwerkelijk een grote rol zal spelen in de cinema van de toekomst – een VR-installatie is niet iets dat je makkelijk met honderd andere bioscoopgangers tegelijk kunt ervaren.

De Nederlandse Filmacademie heeft er in ieder geval wel oren naar om er alvast wat mee te experimenteren. Vorig jaar is er de VRAcademy, opgericht, een initiatief om studenten kennis te laten maken met virtual, augmented en mixed reality. Het komt uit de koker van de opleiding Immersive Media en Visual Effects (IMVFX), maar wordt ook aangeboden aan studenten van andere afdelingen. Een daarvan is Roshan Nejal, die regie-documentaire studeert. Ik sprak hem over de documentaire waar hij aan gewerkt heeft, en welke mogelijkheden en uitdagingen hij in virtual reality ziet.

Creators: Hoi Roshan, waar gaat je VR-documentaire over?
Roshan Nejal: Ik heb een jongen geïnterviewd die op mannen valt en de avond voor Pride Amsterdam in elkaar werd geslagen op straat. In de documentaire volg je zijn route door de stad vanuit zijn perspectief. Terwijl ik met hem sprak hield ik steeds borden met steekwoorden omhoog, in plaats van dat ik vragen stelde. Zo kon hij aan een stuk door praten en hoefde ik minder te klooien met de montage, want het is best lastig om te monteren met virtual realitymateriaal.

Waarom dan?
Tijdens het monteren kan je niet zien wat je hebt gemaakt, want je ziet alleen rare, vervormde shots. Je moet het uploaden naar YouTube en de VR-functie aanzetten om het te kunnen zien.

Is virtual reality populair op de Filmacademie?
Nu moet ik op mijn woorden letten, haha. Maar het is niet heel erg in trek bij studenten op de academie. Op zich snap ik dat wel. Het is best een gedoe om het te maken, bijvoorbeeld door het monteren. En heb je uiteindelijk een film gemaakt, dan kunnen alleen mensen met een VR-bril je film bekijken. Je publiek is gewoon minder groot. Een VR-film ziet er ook een beetje crappy uit, want de technologie is nog niet zo gevorderd. Dus ja, ik snap heel goed dat veel studenten geen zin hebben om hun energie daaraan te besteden.

Dan vraag ik me natuurlijk af waarom jij wél zin hebt om met VR te werken.
Ik stond er in het begin ook een beetje sceptisch tegenover. Ik dacht dat het een hype zou zijn die binnenkort weer over zou waaien, en kon me er eerlijk gezegd ook moeilijk een voorstelling bij maken. Maar toen we in het eerste jaar van de Filmacademie drie grote filmfestivals bezochten – IDFA, IFFR en het Nederlands Filmfestival – kwam ik er meer mee in aanraking, en kreeg ik er alsnog interesse in. Nu vind ik het hartstikke gaaf om er zelf mee te werken. Het is nog zo’n onontgonnen terrein. Ik kan van alles uitproberen en ontdekken. Mijn documentaire is trouwens mislukt, maar dat is oké. Ik ben gewoon lekker aan het experimenteren.

Is je documentaire mislukt? Waarom dan?
In een gewone film kan je de kijkrichting van de kijker makkelijk beheersen, maar met VR is dat lastiger. Dan wordt de kijker in een omgeving gedropt, en kan hij vrij om zich heen kijken. Ik wilde de kijkrichting alsnog sturen door het beeld zwart-wit te maken, behalve op de plek waar de kijker moest kijken. Maar wat er dan gebeurt, is dat de kijker extra goed beseft dat hij naar een digitale videolaag kijken. En dan is de illusie dat je daar echt bent verbroken.

Maar als regisseur wil je een verhaal vertellen. Het lijkt me lastig als je niet kan bepalen waar de kijker naar kijkt.
Dat is het ook. Ik ben tot de conclusie gekomen dat je de kijker iets te ontdekken moet geven. Je moet dus heel goed over de plaatsing van je camera in een ruimte nadenken, zodat de kijker de verhalende elementen kan ontdekken. Zoals een betekenisvol voorwerp dat je ontdekt als je de ruimte aan het verkennen bent, een schilderij of iets anders dat opvalt. Op deze manier kan je denk ik goed een verhaal vertellen in VR.

Zijn er dingen die je met VR makkelijker kan doen dan met een gewone film?
Ik ben ervan overtuigd dat je als kijker niet zozeer de film onthoudt, maar de gevoelens die je bij de film krijgt. En ik denk dat een VR-film nóg sterkere gevoelens kan oproepen, omdat het meer een ervaring is. Voor mijzelf als regisseur zie ik er een belangrijke taak in om mensen elkaars belevingswereld een beetje te laten ervaren. Ik denk dat deze wereld dat heel hard nodig heeft, en dat VR daar een belangrijke rol in kan spelen.

Welke VR-film vind je zelf heel goed?
Ik vind de DeathTolls Experience echt heel tof. De maker ergerde zich eraan dat er in het nieuws zo klakkeloos over dodentallen wordt gesproken, zonder dat je beseft wat het daadwerkelijk inhoud. In die film krijg je lijkzakken te zien, waardoor je je gaat realiseren hoe het er nou uitziet als ergens bijvoorbeeld vijftig doden zijn gevallen. Ik werd gefascineerd door het feit dat vrolijke mensen plotseling een stuk verdrietiger uit die ervaring kwamen. Ik dacht toen: wat ervaren die mensen daar dat hun gemoedstoestand zo beïnvloed wordt?

Durf je al te speculeren over de toekomst van VR?
Ik denk dat het zich snel gaat ontwikkelen, maar het zal de reguliere cinema niet overnemen. De films op grote schermen, zoals we die kennen, is een gezamenlijke ervaring, terwijl VR echt een individuele ervaring is. Ik zie een VR-productie eigenlijk meer als een kunstwerk, waar je iets van allemaal kanten bestudeert en allerlei elementen kan ontdekken.

Ga je nog door met VR?
Zeker, dit is het eerste deel van een drieluik over intolerantie. Dat thema leent zich goed voor een serie. Voor het volgende deel ben ik op zoek een moslim die te maken heeft gehad met intolerantie en bereid is daarover te praten.

Succes!