Ik keek uren naar geautomatiseerde kinder-tv en nu heb ik therapie nodig

Ik heb in mijn jeugd qua kindertelevisie behoorlijk wat te verduren gehad. Purno de Purno, de hysterische pixelman in een paars schaatspak die het ene na het andere double entendre uitkraamde. De plaaggeest van Bassie en Adriaan. En de ergste: de heks/vis karbonkel die zo traumatisch bleek dat er hele facebookgroepen voor slachtoffers zijn. De acteur die hem speelde bood ook zijn excuses aan voor het door hem veroorzaakte leed. Dank nog daarvoor, dat was helemaal op zijn plaats. Nu kijken kinderen vooral tv op YouTube, en ook daar zijn er veel trauma-aanzwengelende filmpjes te zien. Maar niemand gaat zijn excuses aanbieden voor toekomstige jeugdtrauma’s: de nare filmpjes worden namelijk gemaakt door een algoritme. Een algoritme kent geen spijt.

Een ongeruste James Bridle, een Londense schrijver die zelfs niet eens kinderen heeft, sloeg alarm op Medium, een site waar iedereen zijn verhalen en blogs kwijt kan. James kwam erachter dat de automatisch gegenereerde filmpjes die kinderen urenlang achter elkaar schijnen te kijken op tablets helemaal niet zo onschuldig zijn als hun esthetiek doet vermoeden. Op het eerste gezicht lijken de filmpjes namelijk een soort digitale Tik Tak. Mil Lenssens, de maker van die hele lieve serie ontdekte volgens zijn wikipediapagina “dat weerkerende beelden met een begeleidend muziekje genoeg waren voor een kleuterprogramma,” nadat hij kinderen gebiologeerd naar de lottotrekking zag kijken.

Herhalende beelden en muziek, dat kan een computer ook, moet iemand gedacht hebben, en dat kán een computer dus ook. Wat precies nog de menselijke invloed in dit systeem is, is niet bekend, maar het lijkt erop alsof er allerlei scenario’s en verhaalelementen in een programmaatje zijn gestopt dat de filmpjes maakt. De rest gaat vanzelf. Superhelden, een vreemde zwaaiende hand (“fun fingers”) en rare muziekjes worden gecombineerd tot een stroom bewegende en herhalende beelden zonder een echte betekenis of clou.

De thema’s van de filmpjes komen niet uit de lucht vallen, ze zijn ook gebaseerd op een algoritme: dat van Youtube. Er wordt gewerkt met zoektermen die toch al populair zijn bij kinderen. Succes verzekerd. Een beetje raar voelen de filmpjes eigenlijk altijd wel: de robotbreinen die erachter zitten, wonen in de uncanny valley : ze voelen menselijk, maar ergens klopt er iets niet.

Wat daarnaast ook eng is, is de enorme omvang van het automatische tekenfilmarsenaal, dat elke dag groeit en nooit stop als je maar gewoon blijft zitten kijken. Alle trefwoorden in de titel zorgen ervoor dat ze als gerelateerd aan elkaar worden gezien en dus is de volgende video altijd weer een psychedelische kindertrip. Soms gaat het maken van een verhaaltje ook keihard de foute kant op. Algoritmes hebben namelijk geen moraal. James Bridle vindt dit in ieder geval schandelijk, en denkt dat “iets of iemand” onze kinderen systematisch aan het traumatiseren is. Dit is bijvoorbeeld een filmpje van de channel die James Bridle het allerergst vindt, Animals for Kids:

Spiderman-met-zombiehoofd die suiker eet op een kerkhof vol Keltische kruizen? Het lijkt me inderdaad niet opvoedkundig verantwoord. Maar systematisch kinderen traumatiseren? Het lijkt er eerder op dat de mensen die hierachter zitten gewoon veel views (en dus geld) willen verdienen door steeds aantrekkelijkere filmpjes voor kinderen te genereren met ingrediënten die kinderen toch al fascinerend vinden. Op het van Animals for Kids kun je mooi de leercurve zien van het algoritme en/of de mensen waar het mee samenwerkt: het begon allemaal met brave dino- en paardenfilmpjes. En in latere filmpjes loopt het uit de hand, zoals alle spelletjes van kinderen ook altijd uit de hand lopen.

Is James Bridle niet teveel de moraalridder aan het uithangen? Zijn het niet juist de al verknipte breinen en instincten van kinderen die ervoor gezorgd hebben dat de filmpjes zo zijn geworden? Ik besloot de filmpjes op mezelf uit te testen om te kijken wat je precies te zien krijgt en wat überhaupt het effect is. Mijn brein is natuurlijk niet zo ontvankelijk als dat van een echt kind, maar ik voel me best jong van geest. Ik dook twee uur lang in de wereld van de gerobotiseerde kinder-tv, om te kijken of ik er getraumatiseerd van raakte.

Ik begon met een ander filmpje van Animals For Kids, want die hierboven had ik al gezien. Je ziet eerst the Joker die vier superhelden, onder andere de Hulk en de prinses uit Frozen, zwanger tovert met een toverstaf, bij wijze van grap. Het is maar wat je humor noemt. Als uit de echo’s bovendien blijkt dat er wilde dieren groeien in de superhelden, komt er een dokter abortus plegen, door middel van een spuit in hun achterste. Daarna is iedereen blij. Even later worden ze ook nog zwanger van voetballen en weer staat de aborteur paraat. Als medische handleiding is het allemaal niet zo correct, en abortus na een tegenvallende echo is ethisch gezien ook een nogal controversieel onderwerp. Maar toch, zulke ingrijpende kwesties kun je niet vroeg genoeg bespreekbaar maken.

Als ik van de eerste schok bekomen ben, moet ik na ongeveer twee minuten voor het eerst echt hardop lachen. Niet per se om iets specifieks in het filmpje, maar omdat de hele sfeer zo absurd is. Er gebeurt van alles en er is constante strijd tussen de superhelden en de monsters. Ze rijden rond op injectiespuiten, er is weer een dokter, die dit keer in elkaar wordt geslagen; ook niet echt pedagogisch verantwoord, maar wel een realiteit van het leven.

Af en toe is er tussen al het rauwe realisme een heerlijk rustpunt, zoals de scène waarin Transformers M&M’s in de blender gooien en opdrinken: de namen van de kleuren komen in beeld te staan. Het is best wel opzichtige sluikreclame, het M&M-logo komt vol in beeld. Maar waarschijnlijk liften deze filmpjes mee op de merkbekendheid van M&M, in plaats van dat het merk ze sponsort. Dat de reclame onbedoeld is, maakt geld verdienen aan ze suikerzucht van kinderen niet minder immoreel, maar ergens is het filmpje ook educatief. Ik leer bijvoorbeeld dat cyaan een synoniem voor blauw is. Aan het eind van dit vijfentwintig minuten lange filmpje heb ik zin in snoep en ben verder eigenlijk best wel ontspannen.

In het tweede filmpje dat automatisch begint af te spelen zit nog meer sluikreclame, voor Chupa Chups, Skittles en Surprise-eieren. Na veertig minuten in de vreemde wereld begint het filmpje me te vervelen, ondanks de constante prikkeling van al mijn lage instincten. Het algoritme zorgt ervoor dat er veel herhaald wordt, maar dat het steeds net iets anders is. Dezelfde liedjes en dansjes komen steeds terug, maar met net weer een andere vreemde husseling van de instellingen, gezichten en personages.

Wat goed is aan kinderfilmpjes die op willekeur zijn gebaseerd, is dat er weinig onbewuste of bewuste missrepresentatie van bevolkingsgroepen in zit. Iedereen heeft continu alle mogelijke kleuren. En als kinderen nadat hun Surprise-eieren gejat zijn, bij hun ouders uit gaan huilen, blijken dit twee moeders te zijn. Heel woke. Ook komen politieagenten (m/v) continu in actie om de slechteriken te stoppen. Dat is dan weer niet realistisch, maar wel fijn voor de tere kinderzieltjes. Je moet ook niet geheel zonder hoop opgroeien.

Na al dit vreemde meme-achtige computergeweld, kom ik bij iets nog verontrustenders uit: echte kinderen die dezelfde vreemde verhaaltjes naspelen als hun computergegenereerde tegenhangers. Het is niet duidelijk of het echte leven hier de kunst imiteert of andersom. Ook James Bridle signaleerde al filmpjes met echte acteurs, die gebruik maken van dezelfde succesvolle verhaalelementen. Algoritmes die zijn ontstaan door de sensatiezucht van kinderen dicteren dus wat de acteurs, andere kinderen, moeten doen. Het blijft raar dat ze elkaar in de lijpste zombiepakken laten schrikken.

Het resultaat is nog gekker als volwassenen proberen views te krijgen met vreemde superheldenfilmpjes. Hun verhaallijnen een stuk minder fantasierijk en meer lineair dan die van kinderen en algoritmes. Er is bijvoorbeeld een filmpje over de Joker die, in de vermomming van Mickey Mouse, een kakkerlak in het eten van Spiderman doet bij de McDonalds Drive-through. Heel gekunsteld.

Andere werelddelen blijken een ander soort filmpjes op te leveren. Later in mijn sessie van twee uur kom ik ook nog uit bij een Bollywood-achtige versie van de digitale superheldenfilmpjes waar ik mee begon. Er zitten allerlei mythische demonen in en de zang is zwaar ge-autotuned. Wat opvalt is dat deze filmpjes ondanks de monsters een stuk verantwoorder zijn dan de westerse versie: er zitten daadwerkelijk educatieve stukjes in waarmee je de dieren kan leren kennen. Blijkbaar ontwikkelt het algoritme zich in het ene land anders dan in het andere. Misschien zijn er ergens op de wereld wel kinderen die daadwerkelijk iets willen leren, in plaats van alleen maar geweldsscenes en fastfood consumeren, of misschien houden ouders in die landen wat meer in de gaten wat hun kinderen kijken.

Ik ben, aan het einde van mijn sessie totaal gewend geraakt aan geweld en absurde situaties en ik heb toch wel een naar dubbel gevoel overgehouden aan twee uur lang van deze filmpjes. Getraumatiseerd ben ik niet echt, eerder leeg en cynisch. Een algoritme is heel neutraal, net als de echte wereld. De thema’s die behandeld worden zijn bij vlagen dus heel actueel en realistisch, maar ook weinig tactvol en emotioneel gebracht. Om te zeggen dat ‘iets of iemand’ systematisch kinderen traumatiseert, vind ik kort door de bocht. De algoritmes reageren op de hang naar geweld, vet en zoetigheid die toch al in kinderen aanwezig is, en versterkt die. Het is niet de enge man in de bosjes, maar eerder de suikeroom die op verjaardagen continu met plastic geweren en lolly’s aan komt zetten en kinderen kweekt tot dikke, hyperactieve etterbakjes.

Al die kleine terrorbreintjes in hun zelf-gecreëerde robotwereld kunnen nog wel eens voor Lord of the Flies-achtige taferelen gaan zorgen.