We gingen negen maanden lang undercover op een extreem-rechts forum

Alhoewel de meeste Europese landen hun fascistische verleden inmiddels lang en breed de deur gewezen hebben, loop je in hedendaags Italië nog geregeld tegen fascistische memorabilia aan. Af en toe vang je – in kleine stadsbars of in de woonkamers van bejaarde mensen – een gesprek op, waarin met weemoed wordt teruggedacht aan die ‘goede’ oude tijd. 

De 20-jarige dictatuur van Benito Mussolini heeft Italië een diepgewortelde traditie van extreem-rechts denken opgeleverd, die het land amper van zich weet af te schudden.

In veel Italiaanse steden staan er nog altijd gebouwen met fascistische symbolen en teksten die in Mussolini’s tijdperk gebouwd werden, zonder enige historische context of duiding. 

Sommige rechtse parlementsleden en partijen, zoals de Lega van Matteo Salvini en de Fratelli d’Italia van Giorgia Meloni, hebben nooit expliciet afstand genomen van deze periode uit de geschiedenis – om nog maar te zwijgen over de openlijk fascistische partijen zoals CasaPound en Forza Nuova.

Er zijn nu ook jonge, Italiaanse mensen die er extreem-rechtse denkbeelden op nahouden. Het is onmogelijk om vast te stellen hoe wijdverspreid die denkbeelden zijn, maar de jonge fascisten van tegenwoordig zijn doorgaans hoogopgeleid en worden online blootgesteld aan theorieën over witte suprematie, die hun oorsprong vinden in de Verenigde Staten. Het is een explosieve mix van ingrediënten in een wereld die tot dusver grotendeels onder de radar bleef. Wij besloten daar verandering in te brengen.

Tussen januari en oktober van 2020 gingen we – als onderdeel van een project dat gesteund werd door de Roberto Morrione Prize, een prestigieuze prijs voor jonge onderzoeksjournalisten – undercover op een digitale hangplek voor Italiaanse witte suprematisten. Onze verslaggeving hiervan bracht ons er uiteindelijk toe Buco Nero (‘Zwart Gat’) te lanceren, een podcast die licht werpt op de digitalisering van extreem-rechts in Italië. Je kan de podcast beluisteren op Storytel, een van Europa’s grootste podcast- en audioboekenplatforms.

De podcast is een onderzoek van vier afleveringen waarin wordt uitgelegd hoe Italiaanse witte suprematisten online met elkaar communiceren, wat ze posten, en hoe ze voorwaarden lijken te creëren voor hun eigen rassenoorlog tegen migranten en minderheden. 

Maar tijdens die lange maanden in de duistere krochten van een digitaal konijnenhol, kwamen we tot de conclusie dat we de psychologische nadelen van undercover gaan in een gewelddadige en vijandige omgeving (die volledig gebaseerd is op vrouwenhaat, haatzaaien, racisme en het aanzetten tot geweld tegen minderheden) misschien wel hadden onderschat. 

Toen we het digitale hol in kwestie initieel infiltreerden, dachten we dat we in een soort chatroom waren beland voor opvliegende internetgebruikers die maar weinig interesse hadden in lezen of studeren. We kwam er echter al snel achter dat deze mensen vloeiend Engels spraken, beweerden deel uit te maken van internationale netwerken van witte suprematisten en ook erg bekend waren met online opsec: ze gebruikten allemaal VPN’s en encryptiecodes. Van alle foto’s die ze postten waren de metadata bovendien opgeschoond: zo zijn de oorsprong en de auteur van de beelden niet meer te traceren.

De digitale hangplek wordt gehost door een forum zoals 8chan: internetforums die draaien om het postten van afbeeldingen, vaak met tekst en gespreksfragmenten. Telkens wanneer iemand een bericht plaatst, wordt er automatisch een bijnaam gegenereerd. De bijnaam die de leden van het forum hadden gekozen was Lupo Lucio (Lucio de Wolf), een personage uit een beroemde, Italiaanse tekenfilm. Daarom noemen leden elkaar onderling “wolven”, een duidelijke verwijzing naar terroristen die alleen handelen, zonder steun van een groepering. 

Het kanaal stond vol met nazi-memes en fascistische pornocartoons. De meeste mensen gebruikten onbegrijpelijke en aanstootgevende taal, waarbij internetjargon letterlijk naar het Italiaans werd vertaald: YouTube was EbreoTubo, wat zich letterlijk laat vertalen naar JodenTube. Het is praktisch onmogelijk om te achterhalen welke gebruikers op dergelijke forums – hoe problematisch ook – enkel aan het trollen zijn, en welke gebruikers daadwerkelijk een dreiging vormen. Wat wel zeker is, is dat blootgesteld worden aan deze wereld, als toeschouwer of als actieve deelnemer, niet goed is voor je geestelijke gezondheid. Na een paar weken onderzoek, begonnen we allebei slaapproblemen te ontwikkelen. 

Naast onze undercover activiteiten deden we in de eerste fase van het proces ook onderzoek naar witte suprematie binnen de Italiaanse context. Verschillende griezelige referenties die voorheen onopgemerkt waren gebleven, werden ons hierdoor duidelijk. Op sommige van de foto’s die bij de haatzaaiende uitspraken werden geplaatst, waren schedels te zien. Dit bleken schedels van rammen te zijn, die symbool staan voor een moedige dood in de strijd. Onder dergelijke afbeeldingen gaven de gebruikers aan “dingen te willen veranderen”, of beweerden ze klaar te zijn om “actie te ondernemen”. 

En toen ze het over de “cora alla guerra” bleven hebben (letterlijk “rennen naar de oorlog”), was dat een term die letterlijk vanuit het Engels was vertaald, namelijk rassenoorlog.

Als gebruikers van het forum waren we getuige van de organisatie van een online verjaardagsfeestje voor Hitler, en stuitten we op de Italiaanse vertaling van het manifest van Brenton Tarrant, de dader van het bloedbad in Christchurch. We kregen ook de “urban sniper”-handleiding voor ogen, waarin stapsgewijs wordt uitgelegd hoe je effectief op menigten kunt schieten zonder gepakt te worden. 

Dit is waar het meest fascinerende en verontrustende deel van ons werk begon. Initieel waren we enthousiast: we hadden een cool en interessant verhaal te pakken. Maar na een paar weken maakte die tevredenheid plaats voor een besef van de tol die de berichtgeving op het forum had op onze geestelijke gesteldheid. 

Het eerste probleem: undercover gaan betekent dat je een volledig nieuwe identiteit creëert en je eigen identiteit de deur uitdoet. Bij een digitale gemeenschap is dit minder ingrijpend, omdat je nog steeds leuke dingen kunt doen met je eigen vrienden, zonder dat je je de hele tijd als iemand anders moet voordoen.

Het tweede probleem: slapen. Vanwege digitale veiligheidsredenen waren sommige van de apparaten die we gebruikten enkel bestemd voor dit onderzoek. Dat betekende dat we niets te doen hadden buiten het forum om: geen muziek, geen sociale netwerken – alleen de extreem-rechtse imageboards. We brachten er veel tijd door, vooral later op de middag, omdat dan de meeste gebruikers actief waren. Na een tijdje constateerden we dat we moeite hadden met slapen vanwege de gewelddadige content waaraan we continu werden blootgesteld. Vaak brachten we ‘s avonds weer tijd op het forum door, uit angst iets cruciaals te missen.

Het derde probleem: ethiek. We moesten zien te begrijpen wie deze mensen waren, dus moesten we zelf ook iets posten en contact leggen met andere gebruikers. We hebben nooit haatdragende of gewelddadige inhoud geplaatst, maar we hebben wel deelgenomen aan gesprekken met mensen die dat wél regelmatig deden. 

Het vierde probleem: afhankelijkheid. We besteedden steeds meer tijd aan het onderzoek, ook al werkten we tegelijkertijd aan nog een hoop andere projecten. Dit resulteerde in een progressief cerebrale en financiële afhankelijkheid ten opzichte van dit verhaal, waardoor we in een oneindige stresscyclus belandden: wat als het verhaal niet interessant genoeg is? Wat als we niet genoeg betaald krijgen? Wat als ons werk uiteindelijk geen impact heeft? 

Het vijfde probleem: de forums waar witte supremacisten zich schuilhouden, staan bekend om hoe goed ze de identiteit van hun gebruikers waarborgen. We waren ons ervan bewust dat mensen in ons land het hadden over bomaanslagen en rassenoorlog, maar we hadden er geen idee van waar ze woonden: ze konden overal zijn, misschien wel bij ons in de buurt. Het zorgt er in ieder geval zeker voor dat de trein halen of een stuk wandelen nooit meer hetzelfde zijn als voorheen. 

Het zesde probleem: omdat we niet wisten wie de gebruikers waren, voelden we ons genoodzaakt ons werk op geen enkele manier te noemen. We wisten dat het hele onderzoek als een kaartenhuis in elkaar zou vallen als iemand erachter zou komen dat het platform door journalisten in de gaten gehouden werd. We konden er dus alleen met elkaar over praten. Ook was de onderlinge communicatie tussen ons ingewikkeld: we gebruikten overal versleutelde bestanden en chat-apps, dubbele wachtwoorden en back-ups. 

We beseften dat dit verhaal ons leven volledig begon over te nemen, en we kregen een hekel aan een onderwerp dat we kort daarvoor nog hartstochtelijk naar buiten hadden willen brengen. We spraken elkaar erop aan en kwamen tot de conclusie dat geen enkel verhaal belangrijker is dan je mentale gesteldheid. Wat ons er vervolgens toe aanzette om een paar regels op te stellen. 

We schaften een whiteboard aan en schreven daar wat regels op die de situatie leefbaar zouden moeten houden. 

Ten eerste, breng nooit teveel tijd op het forum door zonder offline te gaan. Ten tweede, plan genoeg tijd in tussen de tijd die je op het forum doorbrengt en het tijdstip waarop je naar bed gaat. 

We gingen ook een gesprek aan met de autoriteiten en brachten hen op de hoogte van het feit dat het forum bestond, en dat er potentiële dreigingen op besproken werden. 

We bestudeerden veel ethiek en digitale hulpmiddelen. Door ons bewuster te zijn van ons werk en onze positie, konden we tijd besparen en stressvolle dilemma’s over de werking van VPN’s voor zijn. 

Het werkelijke keerpunt kwam toen we de hele geheimhouding rondom het project op een meer ontspannen manier leerden te benaderen. Het verhaal topgeheim houden was logisch, maar op een gegeven moment werd het voor ons van vitaal belang om het er in ieder geval wel over te kunnen hebben met een paar heel goede vrienden. Achteraf hadden we ook een psycholoog moeten raadplegen, maar dat hebben we helaas niet gedaan.

Nadat we een specifieke dreiging op het forum hadden gemeld aan de autoriteiten, hebben we een punt achter ons onderzoek gezet. Door de manier waarop politieonderzoeken in Italië worden uitgevoerd, is het lastig om te achterhalen wat de uiteindelijke uitkomst van deze tip was, en of er überhaupt iets mee gedaan is. Maar we weten wel dat in de weken en maanden sinds onze podcast uitkwam, de leden van het forum achter het bestaan van ons onderzoek zijn gekomen. Ze waren er zijn zachtst gezegd niet erg blij mee. We werden door hen bespot, en ze veranderden zelfs tijdelijk hun bijnaam van Lupo Lucio naar onze namen. 

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.