Wij zijn de goden van deze planeet, we kunnen er maar beter goed in worden

Journalist en microbioloog Hidde Boersma laat in een reeks artikelen zien dat vooruitgang goed is voor de wereld; dat we met onze inventiviteit problemen kunnen oplossen, en dat de wereld er veel beter voor staat dan we denken. 

Er is een scenario van het IPCC, het internationale klimaatpanel, waar maar zelden over gepraat wordt. Het heet SSP5, en is een onderdeel van een serie verkenningen van het panel over de sociaaleconomische gevolgen van klimaatveranderingen. SSP5 is een van de meest verregaande scenario's: het gaat uit van nagenoeg ongelimiteerde, goedkope fossiele brandstoffen, weinig beleid om energieverbruik te verminderen en een uiteindelijk temperatuurstijging van maar liefst 4 graden, het dubbele van wat op COP21 in Parijs is afgesproken.

Leidt dit tot de apocalyps? Alles behalve. Het scenario gaat namelijk ook uit van maximale technologische en sociale vooruitgang, juist door de beschikbaarheid van goedkope energie. Niemand leeft meer in armoede, iedereen heeft toegang tot schoon drinkwater, onderwijs, energie, en allerlei geavanceerde technologieën. En het belangrijkste: de welvaart is zo alomtegenwoordig, dat elk land de infrastructuur heeft om zijn inwoners te beschermen tegen de stijgende zeespiegel, of tegen extreme droogte. De meest onderscheidende menselijke kracht, haar inventiviteit, heeft gezorgd voor een veilige haven voor iedereen.

SSP5 is een scenario dat niet in het narratief past dat het allemaal de verkeerde kant op gaat als we doorgaan op de ingeslagen weg, en loopt daardoor stof te vangen in de krochten van het web. Toch denk ik dat we er een hoop van kunnen leren.

Laat ik vooropstellen dat zo'n drastische temperatuurstijging van 4 graden mij geen goed idee voor de planeet lijkt. Toch is het opvallend dat zo'n scenario van maximale vooruitgang zo weinig aandacht krijgt. Want er is weinig wat weerbaarder maakt tegen de gevolgen van klimaatverandering dan welvaart en een overvloed aan energie. Als slecht weer in botsing komt met armoede, betekent dat slecht nieuws. In het straatarme Haïti leidde een aardbeving van 7,0 op de schaal van Richter in 2010 tot meer dan 100.000 doden. Een meer dan 500 keer zwaardere aardbeving zes weken later in Chili eiste maar 500 slachtoffers. Dat is wat welvaart kan doen.

Maar vooruitgang heeft een slecht imago gekregen. Want is het niet de technologische hybris van de mens die ons heeft gebracht bij een gefrituurde planeet en de zesde uitstervingsgolf, de eerste sinds het verdwijnen van de dino's 66 miljoen jaar geleden? Minder consumeren, minder energie, minder technologisering en minder vooruitgang, is het devies. De Canadese milieu-activist Naomi Klein bijvoorbeeld, schrijver van bestsellers als No Logo en The Shock Doctrine, heeft het over technologisch arrogantie, terwijl ze tegelijkertijd vindt dat ons consumptieniveau terug moet naar hoe het was in de jaren zeventig. De groene held, Bill McKibben, oprichter van activistenplatform 350.org, pleit in zijn boek Deep Economy voor een eind aan economische groei.

Blijkbaar is een belangrijk deel van de westerse wereld het vertrouwen in zichzelf en de vooruitgang verloren.

En dat is gek. Want zo onhaalbaar is de sociaaleconomische staat van de wereld van SSP5 helemaal niet, als je kijkt naar wat we hebben bereikt in de laatste vijftig jaar. Nog nooit produceerden we zoveel voedsel, leefden zo weinig mensen in armoede, was de wereld zo veilig, werden we zo oud, en konden zoveel mensen lezen.

Al deze vooruitgang is behaald in een tijd waarin we onze inventiviteit vooral inzetten om onszelf te verbeteren, zonder dat er werd nagedacht over de gevolgen voor de planeet, die daardoor vaak flink te lijden had. Maar dat is verleden tijd. De wetenschap is er zich op dit moment ten volle bewust van dat de focus van onze inventiviteit moet verschuiven en dat een succesvolle mens niet zonder een succesvolle natuur kan. Of het nu gaat om nieuwe landbouwtechnieken, nieuwe manieren van energie opwekken, of betere stedenbouw, geen rechtschapen wetenschapper, ingenieur of ontwerper heeft alleen nog maar de tegenwoordige mens voor ogen: altijd wordt de invloed op de omgeving of op de toekomst meegenomen in het ontwerp. Het besef is er dat er zonder aandacht voor onze leefomgeving een dystopische toekomst voor ons ligt.

En de verschuiving heeft succes: zo zijn de kwaliteit van het water en de lucht in Nederland beter dan ze de afgelopen vijftig jaar waren. Wereldwijd steeg de uitstoot van CO2 al twee jaar achtereen niet, ondanks een aantrekkende economie en een groeiende wereldbevolking. Welvaart blijkt de belangrijkste parameter die een beter milieu voorspelt: het vaak deprimerende Living Planet Report, waarin het Wereldnatuurfonds jaarlijks de staat van de biodiversiteit beschrijft, laat dit jaar zien dat het op veel plekken slecht gesteld is met dieren en planten, maar niet in rijke landen: daar neemt het aantal gewervelde dieren juist toe.

Het wordt daarom tijd om de sociaaleconomische toekomst van SSP5 niet weg te stoppen, maar te omarmen. Dat is waar we heen moeten in het Antropoceen, het volgens geologen nieuwe tijdperk waarin de mens haar onuitwisbare stempel op de planeet drukt: niet terug naar de natuur, maar de mens als actief sturend naar een welvarende wereld die tegelijk ook groen is. Want wij zijn de goden van deze planeet, dus we kunnen er maar beter goed in worden.