Welkom in het vaginoom: maak kennis met micro-organismen in onze vagina's

"Ben je hier alleen?"

Het maakt niet uit in wat voor kroeg je bent, en of je wel of geen zin hebt om antwoord te geven: het antwoord is altijd "Nee."

De inspirationele posters hebben gelijk: je bent niet alleen – niemand is alleen. Het tegenovergestelde is namelijk waar, je bent een enorm ecologisch habitat dat miljarden beestjes hun thuis noemen.

Micro-organismen wonen in vrijwel elk systeem in het menselijk lichaam. ​Tienduizenden verschillende soorten bacteriën, schimmels en aragaea bevolken afhankelijk van de omstandigheden verschillende specifieke lichaamsdelen. Dit klinkt vies en onbeschoft, dat ze ongevraagd in en op ons lichaam wonen, maar de meesten chillen gewoon een beetje zonder dat we ooit doorhebben dat ze er zijn. Sommige organismen kunnen natuurlijk vervelend worden, maar de meeste helpen ons door belangrijke dingen te doen als ziektebestrijding en voedselvertering. Micro-organismen zijn zelfs zo belangrijk voor de menselijke gezondheid, dat we steeds meer voordelen zien in​ poeptransplantaties voor mensen met maag- en darmklachten.

Nu zijn wetenschappers ook de gezondheidsvoordelen aan het verkennen van een ander menselijk ecosysteem: de vagina. Iedereen die dat geslachtsorgaan ooit heeft aangeduid als een tuintje verdient een pluim voor hun inzicht.

"Het is geen moestuintje," zegt Jonathan Eisen, microbioloog aan de University of California Davis. "Er zijn wel dingen die je kan doen, maar het is geen perkje in je achtertuin waar één soort plant in groeit." In plaats daarvan lijkt het meer op de tundra in Alaska, waar een seizoengebonden strijd plaatsvindt tussen de ijzige mossen en de zomerse planten die grote zoogdieren aantrekken. "We proberen er achter te komen wat de patronen zijn."

De wezens in ons "vaginoom" – de verzameling micro-organismen die leven en sterven in onze vagina's – fluctueren ook, en worden verantwoordelijk gehouden voor allerlei (goede en slechte) gezondheidseffecten; van ​bacteriële vaginose tot chronische blaasontsteking en het versterken van het vrouwelijke immuunsysteem tot ​het afweren van HIV.

Maar zoals met elke goede wetenschap, lijkt onderzoek naar de complexe relatie tussen vaginabewoners alleen maar meer vragen op te roepen.

"Je organismen zijn een zeer hechte gemeenschap"

"Je organismen zijn zeer hecht," zegt Jacques Ravel, een wetenschapper die genomen van micro-organismen bestudeert. "Ze zijn van elkaar afhankelijk. Ze zijn als een kleine commune, een kleine stad. Je hebt de politie, de brandweer – ze zijn er allemaal voor het welzijn van een ander." Ravel legt uit dat als een calamiteit één van die rollen in de maatschappij stillegt (als de brandweer bijvoorbeeld wordt opgeblazen), er niemand meer is om branden te blussen. "Dat heeft invloed op de maatschappij, dingen raken ontwricht."

Westerse geneeskunde verspreid al honderden jaren een beeld van gezondheid dat meer lijkt op een Hollywood-plot met slechterikken en goederikken dan hoe het echt zit. Tot voorkort betekende gezondheid het uitroeien van slechterikken zodat de helden kunnen floreren. Maar we komen er steeds meer achter dat voor onze micro-organismen – vooral die in de vagina – 'gezondheid' betekent dat er een gezonde, persoonlijke balans moet zijn.

In de 19e eeuw identificeerde Albert Döderlein, een Duitse gynaecoloog, voor het eerst de bacteriële groep in de vagina die we zijn gaan zien als helden. We noemen deze groep nu Lactobacillus en tot een jaar of tien geleden was de bacterie het ​onbetwiste kenmerk van een gezonde vagina. Lactobacilli produceren melkzuur, wat de zuurgraad van de vagina lichtelijk verhoogt, waardoor deze minder snel wordt aangevallen. De melkzuur zelf zou een rol spelen in het voorkomen van invasies door vijandige micro-organismen.

Maar terwijl de wetenschap voortschreed, bleek deze theorie ontoereikend. Ten eerste kwamen we erachter dat vaginale infecties niet altijd veroorzaakt werden door kwaadaardige micro-organismen die stiekem binnen waren geslopen. Deze zogenaamd kwaadwillenden woonden gewoon altijd al in de vagina, zonder stennis te schoppen.

En toen kwam de nekslag voor de Lactobacillus. Acht jaar geleden werd ​duidelijk dat afkomst een rol speelt in de samenstelling van micro-organismen in de vagina. ​Uit een onderzoek uit 2011, bleek dat slechts 59.6 procent van de Latino-vrouwen en 61.9 procent van de zwarte vrouwen vaginomen hadden die gedomineerd worden door Lactobacilli. Dit stond tegenover 80.2 procent van de Aziatische vrouwen en 89.7 procent van de blanke vrouwen.

"Als we dit met de bestaande kennis zouden aannemen, betekent het dat de meeste Aziatische en blanke vrouwen 'gezond' zijn, en dat een significant deel van Latino en zwarte vrouwen 'ongezond' zijn – zonder verdere symptomen. Dat lijkt me sterk," schreven Ravel en zijn collega's. "Uit deze data concluderen we dat vaginale bacteriële gemeenschappen die niet gedomineerd worden door Lactobacillus normaal zijn en vaak voorkomen bij Latino en zwarte vrouwen."

Als het aankomt op het produceren van melkzuur, ​is Lactobacillus niet de enige optie. Het onderzoek ontdekte dat in vrouwen die geen Lactobacillus bezaten, andere micro-organismen de taak overnamen. Hier zaten ook organismen bij die eerder als schadelijk werden gezien.

Ravel gelooft dat het verkrijgen van begrip over hoe vagina's van verschillende vrouwen een gezonde balans behouden, afhankelijk is van verder onderzoek naar ​de genetische opmaak van de micro-organismen​.

Meer begrip over de verschillen zou kunnen leiden tot effectieve probiotica. Dit was trouwens ook ​het idee achter SweetPeach, een bedrijf dat plotseling in de belangstelling stond omdat een investeerder had gezegd dat het doel was om vagina's ​lekkerder te laten ruiken.

Probiotica, micro-organismen die geconsumeerd worden om een 'goede' balans te bevorderen, zijn ​niets nieuws. Ze bestaan al als onderdeel van de voedingssupplementenindustrie – een ​gigantische industrie, die meer geld binnensleept dan porno. De probiotische industrie wordt echter meer gedreven door enthousiasme dan wetenschap, met ​alle gevolgen van dien.

Toch zijn er wat interessante eigenschappen van probiotica ontdekt. In 2011 toonde een onderzoek veelbelovende resultaten aan bij probiotische ​vaginale zetpillen met Lactobacillus. Van de 50 vrouwen met chronische blaasontsteking die behandeld werden, kreeg slechts 15% een terugkerende ontsteking, terwijl de 50 vrouwen die een placebo kregen in 27% van de gevallen weer blaasontsteking kregen.

Tot dusver komen de meeste vaginale behandelingen neer op het lomp smijten met zogenaamde 'helden.' De toekomst lijkt echter een stuk persoonlijker – wat ook de reden is dat SweetPeach zo veelbelovend lijkt. Het bedrijf wil de nadruk leggen op het karakteriseren van de vagina en probiotica leveren ​die daarbij passen.

"Tot de integratie van gezondheid en big data, hadden we niet de informatie om te weten hoe gevarieerd 'gezond' eigenlijk is," zegt Jessica Richman, oprichter van uBiome, een bedrijf dat mensen de mogelijkheid geeft om hun microbioom te ontdekken. "Ik denk dat dit een begin is van gepersonaliseerde geneeskunde, in plaats van streven naar het perfecte genoom. Het is meer 'hoe zat het allemaal toen je gezond was?' in plaats van 'dit is wat je zou moeten zijn.'"

Net als hoe poeptransplantaties de levens van mensen met maag- en darmklachten drastisch kunnen verbeteren, zouden vaginoomtransplantaties het vaginale ecosysteem kunnen helpen om chronische ontstekingen te voorkomen.

"Ik denk niet dat er een universele vaginale afscheiding is die je iedereen kan geven, ​zoals het met poeptransplantaties wel kan," zegt Ravel om het belang van personalisatie te benadrukken.

"We zijn nog maar net bezig met de transplantatie van microbiomen, het is nog onduidelijk wat de beste aanpak is," zegt Laura Ensign, die in het Johns Hopkins-ziekenhuis aan vaginoomtransplantaties werkt.

Ensign kan niet genoeg benadrukken hoe belangrijk het is om ook vaginale micro-organismetransplantatie in een klinische setting te testen.

De vaginale schede is dé plek voor microbiële kolonisatie voor baby's die vaginaal geboren worden. Het is ook aangetoond dat keizersneebabies ​veel minder diverse microbiomen hebben, wat leidt tot verhoogde kans ​op obesitas, asthma en diabetes. Daarom wordt nu gekeken of babies die uit een keizersnee geboren worden, niet beter 'gedoopt' kunnen worden met ​vaginale micro-organismen.

Hoewel onderzoekers niet graag haastige toekomstbeelden schetsen, is er een tastbaar enthousiasme in het veld.

"We gaan naar een wereld waarin je jezelf bestudeert en je behandelingen niet gebaseerd zijn op de 100 mensen in een klinische test, maar op jou," zegt Eisen.

Image: Lia Kantrowitz