We leven in het tijdperk van dieetfundamentalisme

Enkele weken verscheen een onderzoek waaruit blijkt dat een dieet met veel koolhydraten en weinig eiwitten effectiever is dan een dieet met veel eiwitten en weinig koolhydraten. Als ik even terugdenk aan alles wat ik de laatste tijd heb gehoord van mensen die diëten, dan is dit precies het omgekeerde van wat die mensen mij vertellen. Nu ik er beter over nadenk: eigenlijk spreekt alles wat ik mijn hele leven al heb gehoord over diëten elkaar altijd tegen.

Na een uurtje zoeken door wetenschappelijke onderzoeken over diëten, kwam ik het volgende tegen: dit onderzoek beweert dat veel eiwitten en weinig koolhydraten het beste is om af te vallen. Volgens dit onderzoek moet je heel weinig vet eten om af te vallen. En in dit artikel zeggen wetenschappers dat de hoeveelheid vet eigenlijk niet zo veel uitmaakt. Als ik nog wat langer had doorgezocht, dan had ik waarschijnlijk iedere mogelijke verhouding tussen eiwitten, vetten en koolhydraten gevonden en altijd zou dat dé beste manier zijn om af te vallen. Ik ging daar niet naar op zoek, want het beeld was me wel duidelijk: volgens mij weet de wetenschap het nog niet zo goed.

Omdat lamentabele reclamespotjes me als kind hebben geleerd dat het Voedingscentrum dé autoriteit op het gebied van voeding is, ging ik met ze bellen. In de hoop dat ze een lichtpuntje in de duisternis van dieetwetenschap voor me konden zijn. Dit is het gesprek dat ik had met Astrid Postma, woordvoerder van het Voedingscentrum:

MOTHERBOARD: Hoi! Zijn jullie ook zo in de war van al deze tegenstrijdige onderzoeken over diëten?

Astrid: Wij bekijken natuurlijk elke keer de wetenschappelijke publicaties die daarover verschijnen. Een nieuw dieet wordt dan als test vergeleken al bestaande diëten. En het ligt dan aan wat je onder elkaar vergelijkt, wat er dan uitkomt. We hebben er onlangs ook een factsheet over de verschillende afvaldiëten geschreven. Daarin beschrijven we dat ons beeld van de wetenschap tot nu toe is dat als je maar minder calorieën eet dan dat je verbruikt, je altijd afvalt. En dan zien we dat de diëten die relatief meer eiwit bevatten meer verzadigend zijn en daardoor makkelijker vol te houden zijn.

Staat de wetenschap over diëten niet gewoon nog redelijk in de kinderschoenen?

Ik denk dat we al redelijk wat weten. Maar, er ontstaan wel steeds nieuwe ideeën over afvallen, die opnieuw onderzocht worden. En wat ook gebeurt is dat mensen die een boek schrijven over een dieet, dan selectief alleen de onderzoeken benoemen die in hun straatje passen. Als bijvoorbeeld iemand een boek schrijft over een eiwitrijk dieet, dan noemt diegene vaak voornamelijk de onderzoeken waaruit blijkt dat je daar veel van afvalt. En de onderzoeken waar dat niet uit blijkt, die worden dan vaak niet genoemd in dit soort boeken.

Dat soort boeken zijn dus meestal niet genuanceerd genoeg?

Ja, die schetsen vaak een eenzijdig beeld en beschrijven niet alles wat we over een bepaald dieet weten.

Het valt me op dat er de laatste tijd steeds meer trends op het gebied van voeding zijn. Wat is jullie mening over deze trends in het algemeen?

We zijn erg blij met de aandacht die er is voor gezond eten. We zijn wel een beetje bezorgd over de onzin die soms wordt verkocht; speciale voedingsmiddelen die worden aangeprezen omdat ze hele bijzondere eigenschappen zouden hebben. Nou, dat zo goed als altijd niet waar. En we vinden het echt zonde als mensen daarin gaan geloven en daar hun geld aan besteden.

Als ik binnenkort weer een nieuwsbericht lees over voeding, wat is dan de meest verstandige manier om daarmee om te gaan?

Je moet altijd je gezonde boerenverstand gebruiken. Als je een bericht leest dat bepaalde dingen belooft, dan moet je jezelf afvragen "kan dit waar zijn?" Een goed voorbeeld is het zogenaamde oerdieet of paleodieet. Dan wordt gezegd dat je geen granen moet eten, maar vooral veel vlees en groente. Want zo zouden mensen in de oertijd ook hebben gegeten. Maar de hoeveelheid vlees die dan wordt aanbevolen is vreemd. Want in de oertijd hadden we helemaal niet zo veel vlees tot onze beschikking.

Blijf jezelf altijd afvragen: "kan dit nou? Als dit echt waar is, waarom leef ik dan nog?" Bekijk het gewoon met een beetje nuchterheid.

Dat klinkt verstandig. Dankjewel!

Je zou kunnen zeggen dat hiermee de kous af is. Maar, dan ken je het internet nog niet zo goed. Je kan er namelijk donder op zeggen dat na het publiceren van een artikel zoals dit er een zwerm mensen op dit artikel duikt met een boodschap als "leuk geschreven, maar dit gaat natuurlijk niet op voor mijn tomatenzaaddieet." Of "mijn heilige pentaprismadieet werkt helemaal te gek." Of "het inktvisvissersersdieet, dat moet je proberen." Of "ik doe al drie maanden lamagal in mijn wortelthee; daar zweer ik bij." En dan nog "nee, nee, nee, die methode van Henrika Bonenplukker werkt het allerbeste." Ik denk dat je het nu wel begrijpt.

Weetjes over voeding zijn gewoon populair, het leeft onder de mensen. Daarom haalt ieder onderzoek over diëten het nieuws. Wellicht heb ik hierboven iets te gekscherend gedaan over de overtuiging die mensen over voeding hebben. Misschien is het ook een beetje makkelijk om daar grappen over te maken. Want, als iemand zich er goed bij voelt om hele specifieke dingen wel of niet te eten, dan moeten ze dat vooral doen. Ook al is er helemaal geen wetenschappelijke onderbouwing voor – voedselintoleranties en -allergiën daargelaten.

In dat opzicht lijken diëten heel erg op iets anders dat we in onze samenleving kennen: religie.

Afgelopen maand presenteerde de Canadese godsdienstwetenschapper Gillian McCann een paper tijdens het jaarlijkse Congress of the Humanities & Social Sciences in Toronto. Tijdens haar presentatie, met als titel The Dangerous and the Delicious: Food Regimens as Secular Asceticism, legde ze een verband tussen de opkomst van voedselbewegingen en de daling van religie. Volgens McCann hebben overtuigingen over voedsel de plaats van religie ingenomen in onze maatschappij. De manier waarop een persoon eet, zo stelt ze, is tegenwoordig bepalend voor of iemand als rein of onrein wordt gezien, of iemand zich bij een bepaalde groepering kan aansluiten en zorgt het voor fanatisme.

Als voorbeeld noemt McCann de anti-glutenbeweging, en dan hebben we het niet over de mensen met coeliakie, die daadwerkelijk doodziek kunnen worden van gluten. Aanhangers van het paleodieet, waar we het eerder over hadden, kunnen we daar ook wel onder scharen. McCann vind het interessant om te zien dat gluten, iets wat de mens al eeuwen eet, binnen korte tijd gedemoniseerd wordt. Zonder enige wetenschappelijke onderbouwing worden gluten opeens gezien als de boosdoener voor alles van reuma tot kanker. In de beweging die rond gluten is ontstaan ziet McCann duidelijke elementen van religieus extremisme, zoals een wij-tegen-zij-mentaliteit en een sterke drang om anderen te "bekeren."

"Net als religie is een dieet tegenwoordig een manier om afgebakende groepen te vormen. Bovendien wordt het een manier om te zeggen: 'wij zijn rein.' Als je bij zo'n groep hoort, is dat een deugd, mensen vinden het nobel als je een gezond leven leidt. Dat geeft je de mogelijkheid om mensen die niet bij de beweging horen neer te zetten als onrein."

Met de theorie van McCann is het in ieder geval een stuk beter te begrijpen waarom er zo veel tegenstrijdige overtuigingen over eten zijn. Als mensen hun manier van eten gebruiken om zich af te scheiden van de massa, dan is het helemaal niet meer relevant of hun dieet op wetenschappelijke feiten is gebaseerd. Net zoals het voor een creationist niet uitmaakt dat enorm veel wetenschappelijk bewijs is voor de evolutietheorie. De overtuiging is dan een rol gaan spelen in de manier waarop een bepaalde groep mensen naar de wereld kijkt. Dat is een wetenschappelijk feit an sich. Ik zou hier nog een kritisch grapje over religie kunnen maken, maar dat laat ik lekker zitten. Dat zou niet helemaal koosjer zijn.