Wat is wetenschappelijk gezien de ergste manier om te sterven?

We besteden er vrij veel energie aan, of denken er juist zo min mogelijk aan. Hoe dan ook spijt het me dat ik degene ben die het hier moet zeggen: de dood is onvermijdelijk. En hoewel het altijd al gebeurt, expres of per ongeluk, is er nog steeds geen wetenschappelijke consensus over welke manier van doodgaan we het hardst moeten vermijden.

Diegenen met een voorliefde voor het morbide zullen wellicht al weleens hebben nagedacht over deze vraag. Verdrinken zou wel eens bijzonder onprettig kunnen zijn, maar levend verbranden is ook geen feestje. We denken hier meestal onpersoonlijk aan, alsof deze dingen alleen maar gebeuren onder vreemde omstandigheden, of dat het alleen maar gebeurde voordat dokters erachter kwamen wat bacillen waren. Als je er al over praat, dan is dat met vrienden tijdens een drankje – je lacht er wat duister over en gaat verder met je leven.

Maar de dood die in al onze nachtmerries terugkomt heeft een paar algemene trekjes. En hoewel de wetenschap er nog lang niet over uit is, kunnen we wel verschillende perspectieven gebruiken en tussen de regels doorlezen wat de 'ergste manier is om dood te gaan.'

Het antwoord waar ik op uit kwam is niet makkelijk. Je gaat het niet leuk vinden.

Voordat we bij de details komen is het handig om te definiëren wat 'manieren' om dood te gaan eigenlijk is. Volgens Kevin Henderson, een lijkschouwer uit de staat New York, worden er drie dingen op de overlijdensakte gezet: de doodsoorzaak, het mechanisme en de manier waarop dit gebeurde. Elk van deze elementen is gruwelwaardig genoeg, maar ik zal me voornamelijk richten op de doodsoorzaak.

"De doodsoorzaak is de ziekte of verwonding die een dusdanige verstoring van het lichaam veroorzaakt dat dit resulteert in de dood. Bijvoorbeeld een schotwond in de borst," zei Henderson. Deze oorzaken zijn onze diepste angsten. Het is het verschil tussen de angst voor verdrinking en de angst voor zuurstoftekort, ingeademd water en een samengetrokken bloedsomloop waar je uiteindelijk aan zou sterven.

Mensen zijn vaak verontrust wanneer ze aan de dood denken, vanwege de specifieke soort pijn die ze verwachten bij een bepaalde dood. Pijn wordt meestal gedefinieerd als een "onplezierig gevoel" in het lichaam, maar het is subjectief en kan milder of erger worden door de context.

"Context is belangrijk als je het hebt over pijn," volgens Randy Curtis, de directeur van het University of Washington Palliative Care Center of Excellence in Seatle. "Baren is een goed voorbeeld. Dat is echt pijnlijk, maar je weet dat het tijdelijk is, je weet waarom je die pijn hebt en het is een positief moment. Vrouwen kunnen in die context veel meer pijn aan – in tegenstelling met pijn door kanker, wat je leven verkort en zelfs erger kan worden."

Hoewel pijn subjectief is, kan je het wel objectief categoriseren, wat dokters weer kan helpen om het te behandelen. Ze kijken naar de duur van de pijn: acuut (korte termijn) of chronisch (lange termijn). Het kan allebei vreselijk zijn, zei Curtis. Maar pijn voelt ook anders door de oorzaak ervan. Nociceptieve of lichamelijke pijn is het resultaat van prikkelingen van zenuwen door directe schade. Neuropathische pijn heeft daarentegen geen waarneembare oorzaak en kan pijn zijn door alcoholisme, fantoomledematen of MS.

Maar weinig mensen snappen de kracht van pijn zo goed als de Vroeg-Moderne inquisiteuren die apparaten maakten die we vaak Middeleeuwse martelwerktuigen noemen. De gruwelijke martelmethodes werden in het begin van de zestiende eeuw in Europa wijdverspreid, volgens Larissa Tracy – een professor in Middeleeuwse literatuur aan de Longwood University in Farmville in Virginia.

Mensen werden vrijwel nooit gemarteld als straf, benadrukt Tracy, en als het gebeurde was dit voor de zwaarste criminelen: verraders en moordenaars. Maar alle methodes hadden gemeen dat ze bijzonder pijnlijk waren en het lang duurde om het uiteindelijke doel te bereiken.

Neem bijvoorbeeld ophanging, wat de meest gebruikelijke manier was voor de doodstraf in de Late Middeleeuwen. "Dit was geen verfijnde manier om mensen op te hangen – ze trokken de criminelen omhoog zodat ze werden gewurgd, wat zes tot tien minuten duurt," zei Tracy.

Een andere gruwelijke methode in Vroeg-Modern Engeland was het ophangen, uit elkaar trekken en vierendelen van de ergste verraders. Een persoon werd toen opgehangen totdat hij bijna dood ging, dan werd hij weer naar beneden gehaald. Vervolgens werd hij gecastreerd en zijn ingewanden uit zijn buik getrokken met een hete poker aan zijn dikke darm . Uiteindelijk werd hij onthoofd en in stukken gesneden en tentoongesteld (in sommige versies werden paarden gebruikt om een persoon uit elkaar te trekken, hoewel Tracy zei dat er heel weinig bewijs is dat dit goed werkte).

Een ander bijzonder nare straf was geradbraakt worden, wat voorbehouden was aan de ergste criminelen in Europa en slaven die in opstand kwamen in de VS. De crimineel werd dan aan een groot houten wiel vastgebonden en net zolang afgetuigd totdat al zijn botten gebroken waren. In sommige gevallen kon het slachtoffer nog drie dagen in leven blijven op deze manier.

Tracy zei dat de doodstraf tegenwoordig in de VS veel royaler wordt toegepast dan in de Vroeg-Moderne tijd en dat deze huidige methodes helemaal niet zo genadig zijn. Recent onderzoek heeft aangetoond dat een dodelijke injectie helemaal niet zo verdovend werkt zoals het zouden moeten. En dat is tenminste nog wel beter dan de elektrische stoel.

"Er gaan duizenden volts door het lichaam, waardoor de hersenen worden gekookt en er soms vlammen door de huid naar buiten barsten, zei Tracy sidderend. "En mensen leven tijdens dit hele proces nog."

Deze methodes zijn erg pijnlijk, maar (meestal) duren ze maar een paar minuten. De gemiddelde Amerikaan heeft een grotere kans om te sterven aan ziekte die veel langer duurt dan dat. De grootste doodsoorzaak in de VS in 2011 waren hart- en vaatziekten en kanker, die samen 63% van alle sterfgevallen bepaalden. Mensen met deze en vele andere ziektes leven veel langer dan hun voorouders, maar die laatste stappen van het leven zijn wel veel langduriger en pijnlijker.

"Mensen geloven dat ze weten wanneer zij nog maar dagen, weken of maanden hebben te leven, maar de meesten van ons komen stap voor stap aan het einde van ons leven," zei Joanne Lynn, een huisarts en specialist op het gebied van palliatieve zorg. "We houden ons voor dat mensen in één keer aan een hartaanval overlijden, maar dat is niet reëel."

Als het einde dag na dag dichterbij komt, moeten de meeste mensen hun angst voor de dood uitzitten. "Verval is zwaar, dus mensen zijn bang om steeds meer te verliezen," zei Lynn. "Ze zijn bang voor lijden en fysieke en emotionele isolatie. Ze zijn bang om de controle te verliezen, om uitgeput te raken, om geen toegang meer tot eten te hebben. En uiteindelijk is er de ultieme angst om niet meer te bestaan, om dood te zijn."

Het is niet ongebruikelijk om met deze angsten om te moeten gaan. De angst voor de dood is voor mensen die 85 of 90 zijn minder schokkend, omdat ze vaak al veel vrienden hebben verloren. Voor hen is de dood vaak "bedroevend, maar niet onverwacht," voegt Lynn eraan toe.

Dus het slechte nieuws is dat als je nu leeft, je dood waarschijnlijk langgerekt en best eng zal zijn. Het goede nieuws is dat we nu veel beter met pijn kunnen omgaan dan in de Middeleeuwen. Afhankelijk van de oorzaak van de pijn en hoeveel last je ervan hebt, kunnen dokters je behandelen met van alles – van niet-steroïden als Tylenol tot opiaten zoals morfine. De beoordeling van de pijn door de patiënt is hierin de beslissende factor.

"De eerste stap om pijn te behandelen is te onderzoeken waar de pijn vandaan komt, om te kijken of we de oorzaak van de pijn kunnen wegnemen," zei Curtin. Bijvoorbeeld kanker die uitgezaaid is naar de botten, die enorm intense pijn kan geven.

"Sommige soorten kanker kunnen goed behandeld worden met bestraling, waardoor de pijn ook veel minder wordt," vertelde Curtis. "Maar bestraling heeft op andere soorten kanker vrijwel geen effect. Als dokters dit te veel gebruiken kan het juist weer problemen veroorzaken – brandwonden en ander letsel die weer meer pijn kunnen veroorzaken."

Zoals Curtis vertelt kan pijn één van de vele symptomen zijn die het einde van het leven van een patiënt veel vervelender kan maken. "Misselijkheid, overgeven, vermoeidheid, depressie, angstaanvallen en kortademigheid kan echt slopend en eng zijn," vertelde Curtis. Dit duidt iets diepers aan, de moeder van alle angsten: de angst van mensen dat ze de pijn niet begrijpen waaronder ze lijden en dat ze gedwongen worden om alleen te lijden.

Dokters kunnen dit vaak beter verwoorden door de aard van hun werk: "Wat ik heel angstig vind, is de angst om zware pijn te moeten verduren, zonder dat ik toegang heb tot artsen die het serieus nemen om het effectief kunnen behandelen," vertelde Curtis.

Lynn is ook bang voor een niet-adequate behandeling. "Ik wil dat er een systeem is waarop ik kan vertrouwen, waarin iedereen die erin werkt weet hoe hij moet reageren op mijn voorkeuren en eerlijk zou zijn over mijn levensverwachting," zei ze.

Door met deze experts te praten lijkt het alsof de ergste manier om te sterven is op de manier zoals we het waarschijnlijkst doodgaan: in een ziekenhuis na een opgelopen ziekte. Je weet niet zeker of dat je einde wordt en je hebt misschien niet eens goede artsen die je pijn kunnen behandelen of familieleden die je wensen respecteren.

Maar het is niet allemaal zo existentialistisch. Of een veroordeelde crimineel uit elkaar wordt getrokken met een hete poker, of een normale burger uit elkaar wordt getrokken door kanker, de psychologische staat waarin je zit kan het begrip 'ergst' transformeren. Onderzoekers zullen ongetwijfeld meer manieren ontwikkelen om pijn te begrijpen en behandelen, en misschien zelfs de dood. Maar de psychologische factoren zijn veelzijdig – en ook veel meer binnen de controle van het persoon zelf.