Wat is in hemelsnaam een archeoastronoom? (En hoe je er eentje wordt)

We leven in een wereld van raketten, telescopen en ruimtesondes. We hebben plaatjes van onze planeet gezien waarop ze er uitzag als een blauwe stip in de verte, en we hebben robotafgevaardigden buiten het zonnestelstel gestuurd (een beetje, althans). Natuurlijk bestaan er nog steeds meer mysteries dan dat er opgelost zijn, maar in het jaar 2014 zijn de meeste mensen het er toch over eens dat de aarde rond is, dat sterren nucleaire fusiefabrieken zijn en dat de ruimte onvoorstelbaar groot is.

Voor het grootste deel van onze aanwezigheid op aarde was de ruimte een blijvend en groot vraagteken. Het hemelrijk was een jeukende plek die niet met voldoening gekrabd kon worden. De kwellende patronen van de bewegingen der hemellichamen prikkelden onze nieuwsgierigheid en hielpen ons om onze identiteit als grandioze probleemoplossers vorm te geven. Neem, bijvoorbeeld, de naamloze Aurignacische vreemdeling die ongeveer 32.500 jaar geleden een afbeelding van het sterrenbeeld Orion op een mammoetenhuid kraste. Wat dacht hij of zij dat het sterrenbeeld was? Waar kwam de drang vandaan om Orion (voor eeuwig) vast te leggen?

Dit zijn het soort vragen waar het jonge onderzoeksgebied archeoastronomie antwoord op probeert te vinden. Het onderzoeksveld is een ratatouille van interdisciplainre pogingen om te begrijpen hoe oude culturen omgingen met de lucht en de ruimte. Mensen vragen zich al eeuwen af wat er allemaal schuil gaat achter die grote leegte, maar er miste lange tijd een overkoepelende term. Deze werd in 1973 verzonnen en genoemd in een paper van historica Elizabeth Chesley Baity.

De term vangt niet helemaal de breedte van het onderzoek dat wordt gedaan onder de vlag van archeoastronomie. Natuurlijk zijn astronomie en archologie twee grote pijlers binnen het veld, maar er zijn genoeg antropologen, historici, ethnologen, statistici en andere specialisten die hun kennis naar de archeoastronomische tafel brengen.

De aantrekkingskracht van archeoastronomie heeft misschien voor een te grote hoeveelheid aan meningen gezorgd. Professor Clive Ruggles beschreef archeoastronomie als een "veld met academisch werk van hoge kwaliteit aan de ene kant, maar ongecontroleerde speculatie die grenst aan krankzinnigheid aan de andere kant." En Ruggles zou het moeten weten, want hij is een sterke kandidaat voor de titel van 's Werelds Belangrijkste Archeoastronoom. (Mocht je deze zaterdag, 26 juli, per ongeluk in de buurt zijn van de Rollright Stones in het Verenigd Koninrijk zou je even Ruggles z'n presentatie over dit fantastische fenomeen moeten checken.)

Als je de geschifte aftakking (in andere woorden, de Ancient Aliens-fanaten) niet zou mee tellen, zou je een bepaalde scheiding in het onderzoeksveld ontdekken. Archeoastronomie is namelijk verdeeld in twee kampen, de een gebruikt "groene" en de ander gebruikt "bruine" methodologieën. Het groene kamp focust zich op de groeiende wetenschappelijke kant van monumenten en artifacten. Het onderzoeksveld wordt geleid door de Schotse ingenieur Alexander Thom en houdt zich voornamelijk bezig met de analyse van historische plekken. De groenen hebben als doel om te ontdekken of oude culturen doelbewust astronomische evenementen waarnamen en vastlegden. Of dat mensen vroeger willekeurig stenen recht opzetten omdat ze zich verveelden.

Bruine archeoastronomie houdt zich meer bezig met antropologie. In tegenstelling tot de groene archeoastronoom houdt de bruine archeoastronoom zich meer bezig met de vraag waarom monumenten gebouwd werden. Voor wat voor rituele doeleinden werden de structuren neergezet en hoe verhouden deze historische plekken zich tot andere geschiedkundige en archeologische vondsten?

Het zal je misschien niet verbazen dat de bruine archeoastronomen zich in de meerderheid bevinden, want er zijn maar weinig dingen leuker dan nadenken over de reden waarom uitgestorven beschavingen de rare zooi bouwden die ze bouwden.

Ik hoop dat je inmiddels dolenthousiast bent over het archeoastronomen-bestaan en je huidige baan direct opzegt. Op dit punt is het belangrijk om een kleiner gebied af te bakenen waarin je jezelf gaat specialiseren. Het ligt misschien voor de hand om direct voor Stonehenge te gaan, aangezien het de geboorte van archeoastronomie heeft veroorzaakt (meer dan welk ander monument dan ook). Maar Stonehenge is een weinig originele kaart in het archeoastronomiespel. Daarnaast struikel je op de plek zelf bijna altijd over de Neo-Druïden.

De oude Mayaanse stad Uxmal is daarentegen een geweldige plek voor iedere archeoastronoom die de groene met de bruine vertakking wil combineren. Het Paleis van de Gouverneur, dat hierboven is afgebeeld, is tussen het jaar 600 en 800 gebouwd. Het gebouw staat in lijn met een heel specifieke zuiderlijke opkomst van Venus dat slechts eens in de acht jaar plaatsvindt. Dat kan afgedaan worden als een toevalligheid, maar dan zou je compleet voorbij gaan aan het feit dat er letterlijk overal met hiërogliefen het woord Venus in het gebouw is gekrast. Dit suggereert toch op zijn minst dat er een  voorkeur was voor onze zusterplaneet dan voor andere planeten in ons zonnestelsel.

Je zou ook naar de El Castillo-pyramide in het Yucatán kunnen gaan. Het gebouw heeft een specifieke vorm die er voor zorgt dat er een slangachtige schaduw op de tempeltrappen geworpen wordt wanneer de zon op het hoogste punt komt te staan. Of Cheomseongdae, een astronomische observatietoren in Korea die gebouwd is door een superslimme koningin uit de zevende eeuw. Of Namoratunga, een reeks pilaren die uit de derde eeuw voor Christus stammen die zowel de maankalender en de zeven hemellichamen bijhouden.

Eerlijk gezegd kun je niet echt de mist in gaan wanneer je een archeoastronomische plek uitkiest. Elke structuur die door mensen in het verre verleden is gebouwd om de ruimte beter te begrijpen is sowieso bizar, fascinerend en mooi tegelijkertijd. Dus zeg nu maar even je baan op, vind je speciale monument en reach for the sky want jij zou zo maar eens de volgende Clive Ruggles kunnen zijn.