Er is nu eindelijk een wetenschappelijke definitie van domheid

In 2002 wilde een 66-jarige inwoner van Margraten in Limburg zijn zelfgemaakte beveiligingssysteem van zijn schuur demonstreren. Met wat touw, katrollen en een geweer had hij een opstelling gemaakt waarbij het geweer zou afgaan als de deur openging. Om de afschrikwekkende effectiviteit te bewijzen, nodigde hij twee vrienden uit om te komen kijken. Hij deed de deur open en de effectiviteit werd inderdaad bewezen door een salvo hagel in zijn buik en arm te deponeren. De man overleefde het incident dankzij een spoedoperatie.

Dit is dom. Ik denk niet dat er iemand bestaat die het daar niet mee eens is. Domheid hoef je vrijwel nooit uit te leggen, het is een eigenschap van gedrag die direct herkenbaar is. Maar als je er even over nadenkt, is het eigenlijk best moeilijk om dom te definiëren.

Dom is niet per se gerelateerd aan intelligentie; er zijn genoeg 'meetbaar' intelligente mensen die domme dingen zeggen of doen. Dom is niet een gebrek aan kennis; teveel kennis kan je soms juist dommere dingen laten doen. En dom heeft ook niet altijd te maken met risicovol gedrag – tenzij het misgaat.

Dom is bovendien een zeer relatief begrip; je zou een Tweede Kamerlid die een ingewikkeld wetsvoorstel met ingrijpende negatieve gevolgen voorstelt net zo goed dom kunnen noemen als de bovenstaande man uit Margraten.

Omdat "iedereen herkent domheid als ze ermee geconfronteerd worden" geen acceptabele definitie is voor de wetenschap, voerden wetenschappers van de Eotvos Lorand Universiteit in Belgrado een experiment uit om dichterbij de bodem te komen van de eindeloze put menselijke domheid.

Volgens de onderzoekers is het om drie redenen belangrijk om een goede definitie van domheid te hebben. 1) Het komt veel voor en we weten er weinig van, 2) mensen willen liever gedrag ontwijken dat anderen als dom bestempelen en 3) het kan voor meer begrip zorgen in conflicten waarin een partij de andere dom noemt.

Om dit voor elkaar te krijgen, verzamelden de onderzoekers een database van ongeveer 180 verhalen die ze vonden op internet door te zoeken naar "stupid thing to do," "stupidity," "it was stupid of," enzovoorts. Verder vroegen ze deelnemers aan het onderzoek om dagelijks een verhaaltje op te sturen van iets dat ze meemaakten dat gelabeld kon worden als dom. Alle verhalen werden vervolgens door zeven mensen gescreend of ze wel écht dom waren, en de niet-domme verhalen werden eruit gefilterd.

Een groep van 154 proefpersonen werd vervolgens gevraagd om een vragenlijst in te vullen bij elk van de domme verhalen, waarin ze onder andere aangaven hoe dom ze iets vonden, welke psychologische factoren een rol speelden in de domheid en hoe erg de gevolgen waren voor de omgeving.

Uit de resultaten destilleerden de wetenschappers iets wat ze – met hoofdletters – de Zes Causale Factoren van Domme Acties noemden. De factoren waren:

1. Risicogedrag

2. Gebrek aan beheersing

3. Gebrek aan kennis of sociale vaardigheden

4. Verstrooidheid

5. Onpraktisch zijn

6. Zelfoverschatting

Deze zes factoren pasten weer in drie "domheidsclusters" (dit was echt een leuk onderzoek om te lezen), die de kern van dom gedrag samenvatten. Onthou de volgende informatie zodat je iemand volgende keer empirisch op dom gedrag kan aanspreken.

De eerste is 'Zelfverzekerde Onwetendheid,' waarbij de auteur het voorbeeld geven van een stel dieven die telefoons wilden stelen, maar in plaats daarvan GPS-apparaten meenemen en die vergaten uit te zetten, waardoor de politie ze op de meter kon volgen.

De tweede domheidscluster is 'Verstrooidheid – Onpraktisch Zijn.' Het feit dat deze twee schijnbaar verschillende categorieën in dezelfde cluster vallen, verklaren de auteurs met het feit dat geringe praktische intelligentie vaak niet te onderscheiden is van verstrooidheid in de voorgelegde verhalen. "Een typisch verhaal hier is wanneer iemand zijn banden te hard oppompt. De persoon in kwestie is dan of niet aan het opletten of ze kennen de essentiële informatie niet."

De derde cluster is 'Gebrek aan Beheersing,' waarbij iemand iets doet omdat ze het om een reden niet kunnen laten, ook al heeft dat consequenties – toch voor "nog ééntje dan" vallen, terwijl je weet dat je de volgende ochtend veel moet doen.

De onderzoekers vonden ook dat domheid harder wordt veroordeeld als de persoon die iets doms doet veel verantwoordelijkheid heeft, of als de domme actie leidt tot ernstige gevolgen – het is dommer als een politicus gevoelige documenten vergeet in de trein dan wanneer jij je scriptie laat liggen. Dat klinkt misschien als duhhhh, maar het is waardevol om hier empirische onderbouwing voor te hebben.

Het is namelijk nog lang niet duidelijk wat intelligentie eigenlijk is en hoe die eigenschap het beste gekwantificeerd kan worden. Onintelligent gedrag heeft daar – getuige dit onderzoek – weinig last van. Mensen herkennen domheid vrijwel meteen en om die reden zou onderzoek naar onintelligent gedrag wel eens kunnen leiden tot een beter begrip van het tegenovergestelde: intelligent gedag en intelligentie.

In andere woorden: als slimme mensen domme dingen kunnen doen, dan klopt onze definitie van slim waarschijnlijk niet. En daar kunnen we meer over leren door het domme te bestuderen. Love de wetenschap.

In dezelfde categorie:

Wat is nieuwsgierigheid?