Wat gebeurt er als iemand een misdaad pleegt in de ruimte?

Het internationale ruimtestation (ISS) is een krachtig symbool van wereldwijde samenwerking. Het station laat zien dat de mensheid grote hoogtes kan bereiken (letterlijk) als nationale verschillen opzij gezet worden voor een gemeenschappelijk doel. De astronauten laten deze goodwill vaker zien door elkaar in verschillende situaties in te dekken, en dat doen ze ongeacht nationaliteit.

De ISS-astronauten hebben zich tot nu toe netjes gedragen, maar dit is natuurlijk geen garantie voor de toekomst. De internationale ruimtegemeenschap heeft bij de lancering van het eerste modulaire ruimtestation al bij dit probleem stilgestaan. Er werd in de jaren tachtig en negentig dan ook een statuut opgesteld met juridische details.

"Het duurde meerdere jaren voordat er een Space Station Agreement kwam," zei Joanne Gabrynowicz, een bekende ruimte-advocate en emiritus hoogleraar aan de University of Mississippi. Ze vertelde me dat "het begon als een overeenkomst tussen verschillende ruimtevaartorganisaties, maar toen werd het zo complex dat het op overheidsniveau moest worden opgepakt."

"De Space Station Agreement krijgt wat mij betreft minder aandacht dan het zou moeten hebben," voegde ze hieraan toe.

De intergouvernementele overeenkomst werd voor het eerst in 1988 ondertekend, en Rusland kwam er op 29 januari 1998 bij. Sindsdien is deze overeenkomst een ijkpunt voor de internationale ruimte-wetgeving, en een veelbelovend model voor toekomstige overeenkomsten over ruimteverkenning. Het document wordt opgedeeld in vier afdelingen. De onderdelen die met jurisdictie en intellectueel eigendom te maken hebben geven de wettelijke grenzen tussen de samenwerkende naties aan, terwijl een sectie over onrechtmatig gedrag duidelijkheid geeft over de afwikkeling van ongelukken.

De meest in het oog springende sectie is de afdeling die is toegewijd aan criminaliteit. Er hebben voor zover bekend nog geen misdaden plaatsgevonden in de ruimte, maar dat betekent niet dat we niet voorbereid moeten zijn als ze zich ooit voordoen.

"Voor zo ver ik weet, zijn er geen misdaden in de ruimte gepleegd," vertelde Gabrynowicz me. Toch schotelde ze me een sappige speculatieve situatie voor: "Wat gebeurt er als het een lange dag was op het Amerikaanse lab, en een Europese astronaut een Canadees mishandelt in de Amerikaanse module, waarna hij vervolgens wegzweeft naar de Japanse module? Welke wetgeving geldt hier dan voor?"

Het is niet verrassend dat dit een gecompliceerd vraagstuk is. "Elke module wordt beheerd door een ander land, wat betekent dat het lab van de VS ook territorium is van de VS," legde Gabrynowicz uit. "Als je naar de Japans module gaat, betekent dat dat je ook op Japans grondgebied bent. Het gebied valt onder dezelfde wetten als ambassades, het is net als nationaal territorium."

"Tegelijkertijd heb je astronauten van over de hele wereld," vervolgde ze. "Er zijn Russen, Amerikanen, Japanners, Canadezen, Europeanen en andere bezoekers. Ieder van hen valt onder de jurisdictie van hun eigen land." Met deze factoren in het achterhoofd maakten de schrijvers van de Space Station Agreement een protocol voor de vervolging van ruimtemisdrijven.

Met andere woorden, astronauten vallen altijd onder de wetten van hun eigen land. Maar als een astronaut een bemanningslid van en andere nationaliteit aanvalt, of iets kapot maakt van een ander land, dan zal hij of zij volgens de wetten van dat land berecht worden.

Het is mogelijk dat er een andere route wordt gevolgd en dat de landen er samen op een andere manier uitkomen, maar de benadeelde partij heeft het in deze situatie voor het zeggen.

Bovendien schrijft de Space Station Agreement regels voor over de uitlevering van verdachten. Op aarde worden verdachten uitgeleverd aan andere landen via verdragen. Dat een astronaut op een soortgelijke manier verwijderd moet worden van het ruimtestation is ook in de Space Station Agreement verwerkt.

"Als een astronaut betrokken is bij een misdrijf maar zijn of haar thuisland heeft geen uitleveringsverdrag met de landen van de andere astronauten," zei Gabrynowicz, "dan functioneert de Space Station Agreement als uitleveringsverdrag."

Het is duidelijk waarom Gabrynowicz denkt dat er meer aandacht voor dit onderwerp moet zijn. Er zijn een hoop valkuilen op het gebied van ruimterecht. Het internationale verdrag voorkomt echter wel een hoop complicaties. Zoals veel aspecten van ruimterecht (of andere internationale overeenkomsten op aarde) is het verdrag is niet vrij van politieke kritiek, maar op juridisch niveau is het tot nu toe een succes.

Hiernaast benadrukt het document constant dat de menselijke acties in de ruimte sterk aan verandering onderhevig zijn, en dat er nog decennia van onderhandelingen nodig zijn om nieuwe problematiek te kunnen voorkomen.

De Space Station Agreement heeft inderdaad al een aantal voetnoten, brieven van overeenkomst, aanvullende overeenkomsten, en nationale handelswijzen die de precieze werkwijze verhelderen. Het is goed om te weten dat er zo'n degelijk juridisch raamwerk bestaat als basis voor een verdere expansie naar de ruimte.