​Wat gebeurt er als het internet in Nederland kapot gaat?

Zonder internet geen pinbetalingen, geen openbaar vervoer en geen benzine uit de pomp. Geen aandelenhandel op de beurs, geen stormwaarschuwingen voor schippers op zee en geen nieuwsuitzending op tv. Geen Reddit voor het slapengaan en zelfs geen papieren krant voor je ouders in de ochtend, want ook die wordt digitaal naar de drukker verzonden. Als het internet uitvalt zijn we fucked. Of niet?

Om de chaos van een internetloze samenleving te voorkomen ligt er een noodplan in Den Haag getiteld Nationaal Crisisplan ICT. Volgens het rapport kan een grote uitval van communicatienetwerken "leiden tot maatschappelijke ontwrichting als de uitval meerdere dagen tot een week aanhoudt". Bovendien is het oplossen lastig, want "De crisisorganisaties worden zelf mogelijk ook zwaar geraakt".

Het rapport probeert duidelijk te maken wie waarvoor verantwoordelijk is op dat moment – onder andere met een schema dat eruitziet als een bord spaghetti op het ministerie van Onnodige Afkortingen.

In dit schema liggen zware taken voor ministers verscholen. Vanuit het Nationaal CrisisCentrum (NCC) zal de Minister van Veiligheid proberen de 'maatschappelijke ontwrichting' in goede banen te leiden en de Minister van Economische Zaken moet ervoor zorgen dat er snel weer internets zijn.

Die laatste is op het moment van een internetcrisis bevoegd om een soort krijgswet op de telecomsector uit te voeren. Maatregelen zijn "bijvoorbeeld prioritering of juist beperking van communicatie," zo schrijft het rapport. De Minister kan ook kiezen voor "het evt. uitschakelen van diensten of een gewijzigde vorm van levering (bijv. tijdelijk gratis bellen)". Als de Minister-President het goed vindt, mag zij/hij ook de faciliteiten van de omroepen overnemen om rampeninformatie te verspreiden. Ook mag de minister bijvoorbeeld radioverkeer stilleggen om ervoor te zorgen dat die frequenties gebruikt kunnen worden voor andere communicatiedoeleinden.

Als het om een digitale aanval gaat, zal het Nationaal Cyber Security Centrum (NCSC) worden ingezet om mee te helpen om de aanval af te weren. Aan mensen die daadwerkelijk met servers en beveiliging werken bij bedrijven wordt gevraagd of ze kunnen bijspringen. Dit zijn niet alleen de technische mensen van providers en datacenters, maar ook IT-experts bij energiecentrales, banken en de drinkwatervoorziening.

Er wordt op dit moment al geoefend met scenario's waarin dit kan gebeuren. Afgelopen zomer was er nog een oefening onder de naam ISIDOOR. "Tijdens de oefening werden cyberincidenten gesimuleerd waarbij er sprake was van datalekken en kwetsbaarheden in systemen. De overheid moest in samenwerking met publieke en private partijen beslissingen nemen over de operationele respons op het betreffende incident," aldus de pagina van Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV).

Maar even een stapje terug.

Want in hoeverre moeten we eigenlijk bang zijn voor zo'n scenario? Kan het internet eigenlijk wel kapot?

Die vraag legde ik voor aan twee mensen die nadenken over zulk soort dingen: Henk Steenman, de technisch directeur van de AMS IX (Amsterdam Internet Exchange), één van de grootste internetknooppunten ter wereld, en Frank Breedijk, Security Officer voor Schuberg Philis, een bedrijf dat bezig is met systemen die niet kapot kunnen. Ze hebben namelijk klanten voor wie elke seconde downtime een kleine catastrofe betekent, zoals banken en grote online winkels.

"Het internet is een militaire uitvinding," begint Frank Breedijk. "De ontwerpopdracht was: 'vind een netwerk uit dat een atoomaanval kan weerstaan.'" Het hele idee van het internet is dus volgens Breedijk dat als je ergens een continent kwijtraakt of een intercontinentale kabel zou verliezen, het elders gewoon blijft werken.

Daarnaast nemen bedrijven zelf ook stappen om massale uitval tegen te gaan. "Tegenwoordig is er geen groot bedrijf meer dat al z'n informatie op één plek heeft staan. Redundancy (zo heet dat, red.) is tegenwoordig heel normaal. In het hypothetische geval dat het internet in heel Europa eruit ligt, zullen de grootste bedrijven dus nog steeds bij hun gegevens kunnen."

"Het internet als geheel kan niet kapot," zegt Henk Steenman van AMS IX. "Maar er kunnen wel stukjes kapot. Het is een verzameling van netwerken die aan elkaar geknoopt zijn. En binnen zo'n netwerk kan er wel iets kapot."

Dat gebeurt ook wel eens. AMS IX had in mei nog een storing waardoor pinbetalingen eruit lagen. Ziggo had in Augustus last van een DDOS-aanval. Storingen bestaan natuurlijk ook nog steeds. Maar zelfs als het hele internet er in Nederland uit komt te liggen, is de kans groot dat het in Frankrijk allemaal nog prima werkt, zegt Steenman.

De grootste internetstoring die hij zich zo snel kan herinneren vond plaats na een aardbeving in Taiwan. Er was nog wel iets van internet voor de Taiwanezen, maar veel deed het niet omdat er een hoop onderzeese kabels waren beschadigd. "In de jaren daarna zijn er allerlei systemen aangelegd om te zorgen dat de boel beter blijft draaien voor het geval zoiets weer gebeurt."

Wat hij aangeeft, is dat in de afgelopen decennia het internet zo gebouwd is dat het steeds betrouwbaarder wordt. Zelfs als de stroom uitvalt staan er batterijen en dieselgeneratoren klaar om de klap op te vangen. "De contracten om binnen 48 uur diesel te komen leveren voor als het langer duurt, zijn al getekend," aldus Steenman.

Mocht het internet dus echt stuk gaan, dan betekent dat waarschijnlijk dat er iets aan de hand dat de samenleving sowieso al naar de tering heeft geholpen, zoals een mega-overstroming of een verwoestende oorlog. En dan is het gebrek aan dataverkeer slechts één van de zorgen van de regering.

Frank Breedijk wijst nog wel op een paar fundamentele zwaktes van het internet, zoals die in het zogenaamde BGP-protocol. Het probleem daarmee werd ironisch genoeg wereldwijd bekend door Geert Wilders.

Een trailer voor zijn film 'Fitna' stond op YouTube. Pakistan wilde die graag censureren en maakte daarvoor gebruik van dat BGP-protocol. Het Border Gateway Protocol is eigenlijk een soort groep van verkeersregelaars voor het internet, die allemaal met elkaar praten om van elkaar te weten wat de laatste snelle routes zijn voor het internetverkeer.

Maar één van de zwaktes, zo legt Breedijk uit, is dat die verkeersregelaars nooit echt ergens checken of die informatie wel klopt. Dus toen Pakistan zei: "Hey jongens, YouTube staat vanaf nu op deze zwarte pagina met de letters 'CENSUUR!!'", namen al die verkeersregelaars van dat BGP-protocol die informatie van elkaar over, waardoor YouTube meerdere uren wereldwijd onbereikbaar was.

Een échte oplossing voor dit probleem is er nog altijd niet.

Mocht een keer de digitale hel losbreken, dan kan de overheid eigenlijk niet veel meer doen dan hopen dat de bedrijven die over het internet gaan het oplossen. En zelfs dan wordt het lastig: "Er bestaat mogelijk een tekort aan deskundigen die aan bron- en effectbestrijding kunnen doen," zo zegt het Nationaal Crisisplan ICT. De overheid moet er voornamelijk voor zorgen dat nooddiensten hun werk kunnen doen, en dat een belangrijke dienst als 112 bereikbaar blijft."

Op dit moment wordt er gewerkt aan een nieuwe versie van het Nationaal Crisisplan ICT, omdat volgens een woordvoerder van het ministerie van Veiligheid "het ICT/cyber-landschap snel aan verandering onderhevig is."

Toch mag het al even duren. In het rapport -uit 2012- wordt gesproken over een update in 2013, maar het is inmiddels 2015 en het is nog niet duidelijk wanneer de nieuwe versie uitkomt. Het is maar hopen dat er in de tussentijd geen dijken doorbreken of atoombommen afgaan.