Waarom een zesurige werkdag alleen onder bepaalde voorwaarden goed werkt

Op één of andere manier lijkt álles in Scandinavië net iets relaxter, verder gevorderd én socialer. Althans, zo luidt het cliché. Ook met betrekking tot arbeidshervormingen heeft het gebied, dat hoog scoort in het lijstje van landen met de meest eerlijke inkomensverdelingen, zichzelf de laatste weken een sociopolitieke voortrekkersrol opgelegd. Zweden is namelijk al een tijdje bezig met zagen aan de stoelpoten van de inmiddels bijna honderd jaar oude achturige werkdag.

Het nieuwe concept is net zo simpel als aantrekkelijk: zes in plaats van acht uur per dag werken, en daarna dus twee uur meer tijd doorbrengen met familie of vrienden, terwijl je loon hetzelfde blijft. Iedereen die dagelijks wel nog van 09:00 tot 18:00 op kantoor zit, gluurt al een tijdje afgunstig naar al het positieve nieuws uit Zweden. Toch is het is het concept van de zesurige werkdag daar, anders dan je misschien zou denken, helemaal niet zo nieuw.

De Toyota-vestiging in Göteborg (de op een na grootste stad van Zweden), begon al zo'n dertien jaar geleden met een zesurige werkdag, zónder de lonen van hun werknemers te verlagen. En sinds februari 2015 test ook een bejaardentehuis in het westen van het land met een gereduceerde werkdag. Daarnaast zijn een startup en een ziekenhuis in Göteborg met vergelijkbare proefprojecten gestart.

Ook al vertegenwoordigen de Zweedse werkgevers die dit idee tot nu toe daadwerkelijk in de praktijk hebben gebracht nog ruimschoots in de minderheid: het concept klinkt velen als muziek in de oren. En die aantrekkingskracht schijnt volledig terecht te zijn. Bij een ingekorte werkdag lijkt vaak sprake te zijn van dezelfde of zelfs een gestegen productiviteit, en van gezondere, gelukkigere, meer gemotiveerde en meer loyale medewerkers.

"Objectief gezien zou het ook vanuit een gezondheidsperspectief beter zijn als mensen zes in plaats van acht uur aan één stuk door werken. In mijn praktijk heb ik ontzettend veel patiënten, die psychisch ziek zijn geworden door hun werk. Velen van hen werken vijf dagen per week en acht uur per dag, zonder pauzes, en zijn ook daarna nog via telefoon bereikbaar voor hun werkgever," vertelt de Weense neuroloog Dr. Wolfgang Lalouschek mij.

Linus Feldt, CEO van de Zweedse app-ontwikkelaar Filimundus, heeft in een interview gezegd dat zijn bedrijf al sinds 2014 op een zes uur durende werkdag draait, en dat hij in die omschakeling geen grote veranderingen in productiviteit heeft gemerkt. "Mijn indruk is dat de kortere werkdag je toestaat om je met meer volharding op een project te storten, terwijl je nog genoeg energie over hebt als je het kantoor weer verlaat," aldus Feldt.

Dr. Lalouschek gelooft niet dat de factor tijd de enige oorzaak is van de vergroting van geluk en motivatie. Volgens hem is het probleem gelaagder. "De werktijd zelf is weliswaar een factor die meespeelt, maar niet de kern van het probleem. Dat mensen het kantoor helemaal uitgeput verlaten, en zich op de terugweg afvragen wat ze nou eigenlijk gedaan hebben die dag, is fataal." De neuroloog maakt zich eerder zorgen over het alomtegenwoordige multi-tastken, waardoor geleidelijk de indruk kan ontstaan bij iemand, dat diegene 'in het niets' aan het werken is.

"Multi-tasken gaat recht tegen de wetten van ons brein in. Daarentegen zijn we ontzettend goed in het gericht uitvoeren van één taak. Daardoor is het eerder belangrijk hóe we werken, en in mindere mate of dat zes of acht uur zijn," vervolgt Dr. Lalouschek.

Van dit aspect is de Zweedse CEO Linus Feldt zich ook bewust. Maar door de ontzegging van afleidingen als Facebook, en een verbetering van het werkproces door een verminderd aantal vergaderingen, maken zijn werknemers die twee minder uren werktijd meer dan goed.

Ook in Oostenrijk is een zesurige werkdag geen utopie. Daar maakten ziekenhuizen al langere tijd gebruik van een ingekorte werkdag. "In Oostenrijk heeft men al veel ervaring met de ingekorte werkdag omdat de ziekenhuizen daar eerder al gebruik maakten van een vijf- tot zes uur durende werkdag. Artsen werkten destijds altijd tot 1 uur 's middags. Ik heb zelf ook een tijdje met dit soort werktijden in een ziekenhuis gewerkt, en dat deed me erg goed. Het was een hele fijne balans tussen werk, en de rest van mijn leven," vertelt Lalouschek.

Toch heeft de neuroloog ook zijn twijfels over het functioneren van een zesurige werkdag bij winst-georiënteerde bedrijven. "Wie dagelijks tweehonderd mails schrijft, de hele dag in vergaderingen doorbrengt, en daarnaast aan tien dingen tegelijk werkt, gaat altijd uitgeput en onbevredigd naar huis."

Daar gaat een zesurige werkdag dus niks aan veranderen. Misschien veroorzaakt hij juist wel nóg meer stress. Bovendien hebben veel werknemers zogenaamde All-In contracten, waarbij ze afspreken vijftig uur of meer te werken, en ook in hun vrije tijd bereikbaar te zijn via de telefoon of de email, gaat Dr. Lalouschek verder. "Met het afspreken van een zesurige werkdag in combinatie met hetzelfde loon, is het altijd nog maar de vraag hoe dat in de praktijk uitpakt. Ik trek altijd een vergelijking met de moderne dieselmotor: krachtig, spaarzaam én milieuvriendelijk, is de belofte bij aankoop. Dat de realiteit anders is, beginnen we nu pas te merken."

Volgens Dr. Lalouschek is de last van het multi-tasken de onbetwiste nummer één in zijn praktijk. "Emails, meetings, coördinatievergaderingen, de hiërarchische opbouw van een bedrijf… Mensen kunnen soms niet goed mee gaan in de absurditeit van het systeem. Dat bevestigen ook een hele rij aan wetenschappelijke onderzoeken hiernaar."

In het ideale geval echter zouden werkgevers zich bezig moeten houden met de optimalisering van de werkomgeving, en een minimalisering van storende factoren. Belangrijk daarbij is een focus op 'single-tasking', die door een betere verdeling van taken tot stand kan komen. "Als taken structureel volgens een lijstje afgewerkt worden, zorgt dat bij mensen voor aanzienlijk meer bevrediging en motivatie. Gecombineerd met voldoende pauzes heeft de werknemer zo voortdurend kleine 'succes'-ervaringen, voelt hij zichzelf belangrijk en krijgt hij de indruk dat hij of zij zijn leven zelf actief vormgeven kan," aldus Lalouschek.

Ook de Oostenrijkse startup BikeCitizens, die sinds een jaar met een vier dagen- en 36 uur durende werkweek werkt, kon die omschakeling enkel maken door een optimalisatie van hun manier van werken. "Vóór de middag werken wij 'stil', pas in de namiddag mag er vergaderd worden. En dan werkt men eenvoudigweg gewoon wat harder," zegt Andreas Stückl, medeoprichter van BikeCitizens, in een interview met Gründerszene.de. De twintig medewerkers van het bedrijf zijn als resultaat minder vaak ziek, gelukkiger en voelen zich loyaler ten opzichte van hun werkgever. Hier zien we dus vergelijkbare resultaten als die de zesurige werkdag belooft.

Het lijkt er dus op dat enkel een verkorting van de werktijd niet meer dan een druppel op een gloeiende plaat is. Vanuit de balans tussen werk en leven is die verkorting weliswaar zeer welkom, maar zonder de nodige proces-optimalisatie van de manier van werken werkt het concept niet. De oplossing kan daarom misschien eerder in de kwaliteit van werken liggen, dan in de kwantiteit.

Volgens Dr. Lalouschek zijn er voor deze verbetering van kwaliteit al talloze modelprojecten op komst, waar we straks een voorbeeld aan kunnen nemen. "We werken momenteel met vermaarde bedrijven samen, die van plan zijn om deze proces-optimalisering in hun bedrijf toe te passen, en te analyseren met behulp van wiskundige en statistische modellen, zodat mensen straks weer echt aan werken toekomen."