Planten en bomen moeten steeds hoger bergen op migreren om te overleven

De eerste keer dat ik van plant- en bomenmigratie hoorde was toen ik The Sixth Extinction (2014) las van The New Yorker-journalist Elizabeth Kolbert. Ze beschrijft hoe door de opwarmende Aarde bomen en planten in het Amazonegebied langzaam de bergen op migreren om verkoeling op te zoeken. Duizenden kwetsbare soorten zijn op deze manier op bergtoppen uitgestorven omdat ze niet meer verder omhoog konden migreren.

Uit nieuw onderzoek blijkt hetzelfde in Europa te gebeuren, al is de soortensterfte hier vooralsnog een stuk kleiner. "Migratie is een van de beste manieren om de invloed van klimaatverandering op planten vast te stellen," zegt Pieter de Frenne, professor bio-ingenieurswetenschappen aan de Universiteit Gent, die betrokken is bij het onderzoek.

Samen met masterstudent Thomas Vanneste en collega's van de Universiteit van Trondheim bestudeerde hij de afgelopen vijftien jaar vier bergtoppen in het Noorse Nationaal Park Dovrefjell. Op verschillende meetmomenten werden op de vier bergtoppen – variërend in hoogte tussen 2000 en 1100 meter – alle plantensoorten geïnventariseerd. Dit gebeurde de afgelopen vijftien jaar op alle Europese gebergten tijdens drie meetmomenten: in 2001, 2008 en 2015. Op deze manier konden de wetenschappers zien of er soorten waren verhuisd, bijgekomen of mogelijk verdwenen.

Op Europees niveau zijn de resultaten van de metingen uit 2001 en 2008 al samengevoegd. Binnenkort worden de resultaten uit 2015 hierbij gevoegd. Een verkenning daarvan laat nu al grote verschillen zien. "Gemiddeld kwamen er in Centraal- en Noord-Europa vier plantensoorten bij de afgelopen jaren, terwijl er in Zuid-Europa gemiddeld een plantensoort per berg verdween," zegt De Frenne. De toename van soorten in het noorden komt door de warmere temperaturen: het wordt mogelijk voor andere plantensoorten om ook te groeien op de bergen.

Door de opwarming van de Aarde klimmen planten steeds hoger de berg op, waardoor plantensoorten verdwijnen. Zo bleek uit Franse analyses dat planten dertig meter per tien jaar omhoog gaan. Het gebied met de ideale temperatuur om in te groeien komt voor veel platen namelijk steeds hoger op de berg te liggen door klimaatopwarming. Als deze planten uiteindelijk de top van de berg bereiken dan is het gedaan met de soort. Eigenlijk is het een soort omgekeerd ravijn: langzaam bewegen deze plantensoorten richting het eindpunt.

In Noorwegen is deze vrees er nog niet: de planten leven er sowieso in koudere omstandigheden en hebben dus nog een lange weg te gaan voordat de top wordt bereikt. Maar de opwarming vormt wel een bedreiging in andere gebergten: "In Zuid-Europa zijn de toppen van de bergen minder koud, en wordt de grenswaarde dus veel sneller bereikt," vertelt De Frenne.

De Noorse gebergten vormen een uitzondering: uit de resultaten tot en met 2015 blijkt dat, op verhuizing van de plantensoorten na, er geen soorten zijn verdwenen of bijgekomen. Dat betekent niet dat temperatuurstijging hier geen bedreiging vormt voor de natuur. Toch zijn de gevolgen van klimaatopwarming beter te zien in gebergten als de Alpen en de Pyreneeën. Het onderzoek toont des te meer aan waarom het zo belangrijk is dat we de opwarming van de Aarde zo snel mogelijk moeten stoppen.