Ooit nagedacht om van iets hoogs af te springen? Dan ben je juist gezond

Een vliegtuigdeur op grote hoogte opentrekken. Een baby laten vallen. Voor een aankomende trein springen. Een bejaarde omduwen. Uit het niets heel hard schreeuwen. Zomaar een baksteen door een ruit gooien. De meeste mensen zullen het niet meteen hardop toegeven, maar vrijwel iedereen heeft wel eens oncontroleerbare gedachtes over jezelf, iets of anderen geweld aandoen. Gedachtes waarvan je meteen denkt "Waarom denk ik dit in godsnaam? Ik wil helemaal niet dood/een klein hondje schoppen/iemand wurgen."

En je hebt gelijk! Dat zijn stomme dingen om te doen. Je bent een uniek mens/Hondjes zijn lief/Wurgen kost zoveel moeite. Desalniettemin denk je het wel eens – en dat is hartstikke normaal en waarschijnlijk zelfs gezond.

De psychologische term voor dit soort gedachtes zijn intrusies, "een plotseling en vaak herhaald opkomende dwanggedachte, die meestal als opdringerig en storend wordt ervaren, en die gericht is op iets dat men ongewenst vindt." Intrusies komen voor bij vrijwel iedereen – volgens een onderzoek uit 1978 zelfs bij 90% van de mensen. Ik durf daar mijn vraagtekens bij te zetten, want waarschijnlijk durfden de andere 10% gewoon niet toe te geven dat ze wel eens nadenken over wat er zou gebeuren als ze uit een raam zouden springen.

Gedachtes over seksueel geweld, seksuele straf, onnatuurlijke seksuele handelingen, pijnlijke seksuele handelingen, godslasterlijke of obscene beelden, het verwonden van senioren of een geliefde, geweld tegen dieren of kinderen of het impulsief uiten van verwensingen zijn volgens datzelfde onderzoek "vrijwel zeker altijd al onderdeel geweest van de condition humaine."

In principe zijn dus vrijwel al je meest walgelijk obscene gedachtes normaal om te hebben – zo lang ze niet te vaak voorkomen en je er niet in blijft hangen uit plezier. Dat zou namelijk een teken kunnen zijn van een obsessief compulsieve stoornis, schizofrenie of andere psychische aandoeningen. Maar ik ga ervan uit dat je daar niet aan leidt, dus dat terzijde. (Mocht mijn aanname echter niet kloppen dan kan ik je van harte aanraden om een psychiater te bezoeken)

Er is namelijk een veel interessantere kwestie dan puur het bestaan van intrusies: Waarom heeft iedereen dit soort gedachtes?

Een eenduidig antwoord voor al die verschillende soorten gedachten is er niet, maar in 2011 publiceerden psychologen van Florida State University een onderzoek naar het zogenaamde high place phenomenon. Het fenomeen is iets wat je vrijwel zeker wel eens hebt ervaren op een hoge plek: de kortstondige gedachte over wat er zou gebeuren als je nu zou springen of vallen.

De onderzoekers wilden drie verschillende facetten van deze drang onderzoeken. Ten eerste, of het bestaat, ten tweede of deze drang ook bij niet-suïcidale mensen voorkomt en tenslotte een ander facet dat irrelevant is voor mijn verhaal. Lees het zelf maar als je zo graag alles wil weten.

Ze recruteerden voor het onderzoek 431 proefpersonen en onderwierpen ze aan een stel vragenlijsten om antwoorden op hun vragen te krijgen. Het resultaat was – onverrassend – dat een merendeel van de proefpersonen zonder psychische klachten ook wel eens zo'n drang ervoeren. Interessanter was de verklaring die de onderzoekers hiervoor gaven.

In de conclusie stellen ze dat de drang voortkomt uit een miscommunicatie tussen ons onbewust angstsysteem en ons bewustzijn. Als je op het randje van een hoog gebouw staat, stuurt je angstreflex een supersnel signaal van "Pas op, doe een stapje terug," waardoor je onbewust een stap terug doet, zonder dat je weet waarom je dit deed. Als je bewustzijn een moment later deze onbewuste waarschuwing probeert te verklaren, kan het zijn dat een sluimerende doodswens de schuld krijgt van de waarschuwing – ook al bestaat die helemaal niet! Je bent dus niet gek of suïcidaal, je brein begrijpt zichzelf niet.

De onderzoekers sluiten af met een nog sterker statement, dat breder getrokken kan worden dan alleen voor hoogtes – het kan ook van toepassing zijn op triviale dingen als de gedachte dat je je sleutels best in gracht kan laten vallen als je je fiets van het slot haalt. Ze halen hiervoor een quote van de Amerikaanse psychiater Harry Stack Sullivan aan, dat ik niet ga uitschrijven, maar neerkomt op "De gedachte aan iets ergs doen, zoals zelfmoord plegen, is misschien wel een manier om dit niet te uit te voeren. Het doel van zo'n zelfdestructieve gedachte is het tegenhouden van de daad."

In dit licht zou het dus best wel zo kunnen zijn dat het ergens in ons brein geprogrammeerd is om domme dingen te bedenken zodat je die domme dingen niet hoeft uit te voeren. In je fantasie bedenk je naast de daad zelf, ook de consequenties, en de gedachte daaraan zorgt ervoor dat het bij een gedachte blijft.

Als je erover nadenkt is dat aan de ene kant best jammer. Het houdt je bijvoorbeeld tegen van een leuk meisje aanspreken op straat, omdat de consequenties in je hoofd niet opwegen tegen de daad. Maar aan de andere kant is het ook wel prettig dat we dankzij onze duisterste gedachten geen vliegtuigdeuren opentrekken of baby's laten vallen.

Bel in het geval van suïcidale gedachtes in godsnaam de zelfmoordlijn op 113 en blijf rustig zitten op de bank.

Meer lezen over veelvoorkomende psychologische aandoeningen? Dat kan hier gewoon!

De woede die je voelt als je andere mensen hoort eten heet misofonie

Dermatofagie is de psychologische aandoening waardoor je je eigen huid eet

Waarom we het gevoel hebben dat we altijd genaaid worden