Ongestelde muizen kunnen nu het mysterie van de menstruatie helpen ontrafelen

Hoe kan alles dat met menstruatie te maken heeft in de hele geschiedenis zo'n groot mysterie zijn gebleven? Misschien is het onderwerp in het mannenwereldje van de wetenschap altijd opzij geschoven, maar het kan ook iets te maken hebben met een belangrijk figuur in de wetenschap: de laboratoriummuis. Die wordt namelijk niet ongesteld. Alleen een handjevol zoogdieren, waaronder apen, olifanten en mensen hebben hier last van en dat maakt wetenschappelijk onderzoek naar menstruatie nogal gecompliceerd.

Maar dankzij een recente en bijzondere ontdekking ziet de toekomst voor onderzoek naar de menstruatiecyclus er veelbelovend uit. Wetenschappers van het Hudson Institute of Medical Research in Australië hebben namelijk een bepaalde muizensoort gevonden die wel ongesteld wordt. Ik sprak met Hayley Dickinson, hoofd van de onderzoeksgroep voor Embryologie en Placentabiologie, die betrokken was bij de onverwachtse vondst.

"We waren er niet eens naar op zoek; het ging compleet per ongeluk," zegt ze. "Onze PhD-student Nadia vond bij een van onze stekelmuizen bloedverlies dat ze niet kon verklaren. Het bloedverlies bleek systematisch terug te komen bij de vrouwtjes, terwijl bij andere muizensoorten niks werd gezien. Na analyse van het baarmoederweefsel wisten we het zeker: de stekelmuis wordt ongesteld. Deze ontdekking opent deuren naar een heel nieuw onderzoeksveld," vertelde Dickinson.

Op dit moment weten we nog niet eens waarom vrouwen precies ongesteld worden. Niet-menstruerende zoogdieren worden namelijk ook gewoon zwanger. Bij hen wordt het overbodige baarmoederweefsel bij elke cyclus gewoon weer door het lichaam opgenomen. Waarom moeten wij het dan per se afstoten? Ik vroeg aan Dickinson of hier al hypothesen voor zijn.

"Ja, een hypothese die wij graag willen testen komt van de onderzoeker Deena Emera en haar team van Yale. Zij stellen dat de reden dat wij menstrueren heeft te maken met de interactie tussen het embryo en de moeder vlak na een bevruchting. Bij menstruerende dieren is de innesteling van het embryo vergeleken bij andere zoogdieren veel dieper en 'agressiever'. Dit kan helpen bij een succesvolle innesteling, maar het embryo kan ook te diep gaan zitten. Op dat moment kan het een gevaar vormen voor de moeder."

De hypothese van Emera stelt dat we daarom een beschermingsmechanisme nodig hebben die het embryo in een vroeg stadium kan afstoten als het te diep zit ingenesteld. Dit beschermingsmechanisme heeft dus wel een mindere kant: die bloederige week van de maand.

Een ander mysterie van de menstruatiecyclus heeft te maken met het wonderbaarlijke herstelproces van het baarmoederweefsel. In een eerdere studie hebben onderzoekers het menselijk baarmoederweefsel geobserveerd en zij zagen dat tijdens de menstruatie het er precies zo uitzag als een open wond en lag het weefsel helemaal open. Een paar dagen later was het weer volledig hersteld.

"Ik denk dat dit te maken heeft met de aanwezigheid van stam- en voorlopercellen," legt Dickinson uit. Stam- en voorlopercellen kunnen differentiëren naar verschillende celtypen en hebben regenererende capaciteiten. "Hier gaan we zeker naar kijken in toekomstig onderzoek."

Verder weet niemand waarom sommige vrouwen watervallen aan bloed verliezen en andere per dag misschien maar enkele druppeltjes. Dickinson vertelt hoe de stekelmuis hier meer inzicht in kan geven. "We hebben de resultaten nog niet gepubliceerd, maar we zagen ook bij muizen dat de een veel meer bloed verliest dan de ander. Er bestaat dus waarschijnlijk van nature een variatie in de hevigheid van de menstruatie."

Dickinson beschrijft dat ze verschillende hypothesen willen testen die de variatie kunnen verklaren. Dit geeft hoop voor vrouwen met hevig bloedverlies, waarvoor de anticonceptiepil momenteel het enig redmiddel is.

Zo gaan ze kijken naar de vaatvernauwing in het baarmoederweefsel tijdens de bloedingen. Het is mogelijk dat de bloedvaten van vrouwen met hevig bloedverlies minder vernauwen tijdens de menstruatie. Een honderdste millimeter extra vaatvernauwing kan al heel veel bloed schelen. Een tweede hypothese heeft te maken met de immuuncellen die voorafgaand aan de menstruatie zorgen voor ontstekingen in het baarmoederweefsel. In mensen is gezien dat het weefsel van vrouwen met hevig bloedverlies meer ontstoken is. Hayley en haar team gaan daarom ook de regulering van immuuncellen in het baarmoederweefsel onderzoeken.

Naast de algemene mysteries van de menstruatiecyclus, wil Hayley met haar team ook nog onderzoek doen naar gerelateerde aandoeningen – met name endometriose. Bij endometriose groeit er baarmoederslijmvlies buiten de baarmoederholte en kan het zich gaan nestelen op andere organen, zoals de darmen of eierstokken. Dit zorgt voor vervelende klachten. "Veel vrouwen hebben hier last van, maar eigenlijk is er nog vrijwel niks over bekend. We gaan eerst vooral kijken of deze aandoening bij de stekelmuis ook spontaan voorkomt en dus niet alleen een probleem is bij mensen. Dan kunnen we vervolgen de precieze oorzaak onderzoeken."

Dickinson beschrijft verder dat ze met de stekelmuis ook voor het eerst kunnen kijken naar typisch gedrag tijdens de menstruatiecyclus in dieren. "Tot nu toe deden we al ons onderzoek op kunstmatig ongestelde muizen, of op baarmoedercellen in een petrischaal. Nu kunnen we echt kijken of de muizen een typisch gedragspatroon laten zien dat vergelijkbaar is met die van mensen."

Krijgt de stekelmuis dus net als wij van die vreetbuien tijdens haar periode? Voelt ze zich ook zo opgeblazen? Is PMS dan ook een ding onder muizen? En hoe gaan de mannetjes daarmee om? Misschien zorgen die wel voor wat extra zaagsel en een lekker brokje, of laten ze de vrouwtjes tijdens PMS gewoon met rust. Dan kunnen onze mannen ook nog wat leren van de stekelmuis.