Drijvende steden zijn de utopieën van de toekomst

Een drie kilometer dikke ijslaag in Antarctica is aan het instorten, wat zo’n beetje garandeert dat het zeeniveau over de hele aarde minimaal drie meter gaat stijgen. En dat is vreselijk nieuws voor de 44 procent van de wereldpopulatie die in de kustgebieden woont, die nu het vreselijke vooruitzicht hebben dat ze zich moeten voorbereiden op de stijgende getijden. Het ontwikkelen van de noodzakelijke technische oplossingen, maar ook het plannen om te kunnen anticiperen op een aantal onvermijdelijke sociale en economische veranderingen zullen een enorme uitdaging zijn voor miljoenen gemeenschappen wereldwijd. Dat is waarom we, behalve ingenieurs, ook utopisten nodig hebben.

In 1962 was er de dreiging van een nucleaire vernietiging, en met die dreiging in zijn achterhoofd schreef socioloog Lewis Mumford op dat moment het voorwoord voor zijn nieuwe boek, The Story of Utopias. Hij erkende dat utopianisme populairder wordt wanneer de beschaving in roering komt, en dat het geen zinloze droom is maar dat onze utopiaanse mythen, plotten en ficties hinten naar wat hij onze mogelijkheden noemt.

“Elke gemeenschap bezit een verzameling van mogelijkheden, als toevoeging aan de werkende instellingen, deels gevestigd in het verleden, nog werkend maar wel verborgen, en deels opbloeiend van nieuwe mutaties, die de weg naar nieuwe ontwikkelingen openleggen,” schreef Mumford. Met totale vernietiging door de bom in het vooruitzicht, zei hij, was er toch nog een mogelijkheid om “de mens zelf te vernieuwen in de zin van meer-dan-menselijke mogelijkheden.”

Maar nu hebben we een ander soort existentiële crisis in het vooruitzicht. Wetenschappers hebben de laatste jaren beduidend meer gevolgen van global warming gezien en het onvermijdelijk stijgende zeeniveau dat dit met zich meebrengt. Nu we een zekere basislijn hebben in plaats van een voorgevoel is het een goede tijd om te kijken naar sommige van de vele utopische ideeën die we hebben ontwikkeld over de jaren met de stijgende getijden.

\

Drijvende steden

Zowel sci-fi ontwerpers als stedenbouwkundigen zijn bezig zich te verbeelden hoe we onze metropolen het beste kunnen beschermen tegen de stijgende getijden. Laten we eerst kijken naar dat wat waarschijnlijk de meest overheersende vorm van modern utopianisme op het internet is; design fictie. Je hebt hier in het artikel al een voorbeeld hiervan gezien; de zelfvoorzienende ark-achtige stad die ontworpen is om te drijven in een opgewarmde wereld.

Deze ark, ontworpen door de Russische architect Alexander Remizov, is een bioclimatische ark, een zelfvoorzienend, drijvend systeem dat ontworpen is om hele gemeenschappen te herbergen in een geteisterde wereld waar de getijden stijgen. Het is tegelijkertijd apocalystisch en hoopvol; we kunnen weelderig blijven leven in onze strakke modernistische vormgeving, als hedendaagse Noahs uitgedost met slimme technologie, terwijl de wereld alles verwoest dat helaas buiten onze muren ligt.

Volgens Arch Daily heeft Remizov “met dit project een huis voor de toekomst beoogd dat snel gemaakt kan worden en milieurampen kan doorstaan door de structurele dichtheid.” Maar veerkrachtige, perfect georganiseerde drijvende woonplaatsen zijn niet alleen de focus van sciencefiction.

In een arme wijk van Lagos, Nigeria – de grootste economie van Afrika op dit moment – zijn locale architecten bezig om een hele drijvende stad te maken. De eerste fase zijn ze al door; in essentie is het nu een afgemeerde boot. Maar de volgende fase van de Afrikaanse Water Cities Project is de fase waarin de utopische planning begint.

Volgens Design Boom bestaat fase twee “onder andere uit het construeren van drijvende huisunits die aan elkaar vergrendeld kunnen worden of individueel kunnen drijven… de huizen zullen ook een state of the art hulpmiddel hebben, ontworpen is door het Japanse bedrijf AIR Danshin Systems Inc, dat bepaalde bewegingen kan registreren (zoals aardbevingstrillingen), en dan eventueel een compressor activeren die lucht pompt in een ruimte onder het huis zodat de woning veilig over het overstroomde gebied kan navigeren.” Het is de bedoeling dat het eind dit jaar af is, maar zoals met de meeste utopische schema’s, lijkt het een beetje achter te lopen op schema.

Drijvende energie

Nucleaire energie was de originele energiebron voor alle utopische uitvindingen: grenzeloos, schoon, een triomf van de wetenschap. Voor de voorstanders weerspiegelt het nog steeds deze bijna onbeperkte mogelijkheden. Dus om ze beter aan onze verdrinkende wereld beter aan te passen heeft MIT ze laten drijven. Deze modulaire reactoren drijven mee met de getijden van de zee; tsunami’s laten ze zo voorbij drijven en ze gebruiken het enorme reservoir van de oceaan onder hun als bron van koelwater om een bron van schone energie te produceren. Natuurlijk kunnen er nog steeds problemen voorkomen; het smelten van radioactieve lozingen zijn zelfs op zee angstaanjagend.

Minder controversieel maar niet minder optimistisch zijn andere drijvende energiebronnen; Singapore maakt zich klaar om een pilot programma uit te proberen voor drijvende zonnepanelen.

Nieuw Venetië

Als we geen utopische drijvende stadscapsules kunnen bouwen kunnen we misschien op zijn minst onze infrastructuur aanpassen aan de zondvloed. Sciencefiction kan misschien wat aanwijzingen bieden hoe we dat kunnen doen. De sci-fi historicus Adam Roberts stelt dat “het schrijven van utopische ideeën een soort para-SF is geworden, het omvlecht zichzelf rond het genre van de negentiende en twintigste eeuw.” Maar in de traditionele sciencefiction is het zeldzaam dat een onomkeerbare klimaatverandering zorgt voor hoopvolle gemeenschappen; Kim Stanley Robinson’s 2312 is een uitzonderlijke beschouwing die dit wel doet.

“Het was nu bijna een ijsvrije planeet, met alleen Antarctica en Groenland die nog ijs hadden, maar op Groenland verdween het snel. Het zeeniveau was elf meter hoger dan het was geweest voor de veranderingen,” schrijft Robinson. “Deze overstroming van de kustlijn was één van de grootste drijfveren achter deze menselijke ramp op aarde.” Dat zijn relevante woorden.

Na een aantal generaties te hebben geleefd in vreselijke chaos kwam er weer een soort van stabiliteit – samen met een nieuw New York City vol met Venetiaanse kanalen tussen de permanent onder water staande wolkenkrabbers. Het leven en alle rommelige activiteiten gaan door: “Een paar delen van Manhattan’s grond staan nog boven water, maar het meeste is verdronken, de oude straten zijn nu kanalen, de stad is een uitgestrekt Venetië, een super Venetië – wat een heel mooi iets was om te zijn. Inderdaad was het een vaak gehoord cliché dat de stad beter was geworden nadat het onder was gelopen”

Drijvende Gratis Markt Utopieën 

Afbeelding: Seasteading Institute 

Het is te betwijfelen of de liberalen zoals Peter Thiel wel geïnteresseerd zijn in het bevechten van de klimaatverandering, als we het even statistisch bekijken zijn de meeste niet bezig om het probleem een noodzaak te maken. Maar hun Seasteading gemeenschappen en de drijvende markt utopieën waar de technische elite kan innoveren zonder de belastende ketenen van de overheid, lijken voorbereid om zich aan te passen aan een overstroomde planeet.

Stijgende hoop

Vanaf het begin was Occupy Wall Street een utopisch project in de meest strikte zin – een leiderloos, ultra-gelijke activistengemeenschap, gesticht aan de voet van de onderdrukkers. Utopische projecten zijn vaak een beetje opmerkelijk door hoe ze de kloof tussen onvolmaakte werkelijkheid en hun verheven doelstellingen willen dichten: studenten, arbeiders en de gemiddelde burger kunnen geen werk vinden, terwijl de inkomens stegen voor de rijkste 1 procent. Een radicale aanpassing van de inkomensgelijkheid was dus nodig.

Toen orkaan Sandy, ontstaan door samentrekkende stijgende zeeniveaus van klimaatverandering, over New York trok werden de idealen van de beweging weer in actie gezet – en we zagen een glinster van hoe ingesloten kustgemeenschappen zich kunnen organiseren in zo’n crisis. Gedecentraliseerd, democratisch, netwerkend en beter georganiseerd, gerechtigde Occupy Sandy gemeenschappen terwijl ze een ondersteuning boden bij het drama. Het liet zien dat Occupy onderdak, gezondheid, voedsel en andere cruciale dienstverleningen kon organiseren.

Maar hoe effectief het ook was, met maakte ook de kloof naar utopia weer pijnlijk duidelijk, dit keer in het gezicht van de harde wetenschappelijke realiteit – duizenden mensen zitten nog steeds zonder huis, en stormen als deze blijven komen. Occupy Sandy laat zien hoe ver we moeten reizen voordat we klaar zijn voor de rampen van de toekomst – onze instellingen zij nog niet uitgerust om dit het hoofd te bieden.

Dat is waarom we om één van deze utopische ideeën moeten overwegen (oké, misschien niet de Steasteads). zoals Mumford zegt, zelfs als de totale visie die ze overbrengen uiteindelijk onmogelijk is, onthullen ze de mogelijkheden in onze gemeenschappen om eerst goed na te denken, dan aan te passen, en dan te leven omringt door de stijgende zeeën.