Lees dit boek: een fenomenaal verhaal over hoe we samenleven met bacteriën

In onze nieuwe rubriek 'Lees dit boek' geven we … laat maar, het staat er al. Lees dit boek!

Moedermelk bevat honderden complexe suikers die niet verteerd kunnen worden door een pasgeboren baby. Ogenschijnlijk heeft de baby er dus niks aan, tot je leest dat al die suikers de perfecte voeding vormen voor Bifidobacterium longum infantis, een bacterie die de complexe suikers omzet in suikers die de baby voeden en ervoor zorgen dat de darmwand stevig wordt opgebouwd. Als baby ben je niet door je moeder gevoed, maar door een bacterie.

Dit is slechts een van de talloze wonderlijke voorbeelden in het boek I Contain Multitudes van wetenschapsjournalist Ed Yong. In het boek, dat nog niet in het Nederlands verkrijgbaar is, beschrijft hij op grappige, originele en gedetailleerde wijze hoe wij mensen samenleven met de bacteriën die elke vierkante centimeter van ons lichaam bedekken. Het is niet alleen een openbaring in de hoeveelheid fantastische informatie die het bevat, maar het boek heeft er ook voor gezorgd dat ik de wereld en de organismen die haar bevolken compleet anders ben gaan zien.

Yong beschrijft ons in de inleiding als rondlopende eilanden met verschillende klimaten. Elk klimaat heeft een andere bevolking van microben. De samenstelling van bacteriën aan het begin van je dunne darm is compleet anders dan die bij je anus. Maar een zesde van de bacteriën op je linker- en rechterhand zijn hetzelfde. Je lichaam is een bewegende wereld.

Elke bevolking op die wereld is niet alleen afhankelijk van wat wij allemaal doen en laten, maar beïnvloedt ook actief ons doen en laten. Bacteriën vormen ons zoals wij de wereld zouden willen vormen. We zijn uit ze en met ze geëvolueerd tot een enorm kaartenhuis van afhankelijkheden en strijd, waarin 'goed' en 'slecht' irrelevante concepten zijn. Te veel van een 'goede' bacterie kan net zo goed slecht zijn als het ontbreken van een 'slechte' bacterie – en slechts een piepklein percentage van de bacteriën die we kennen zijn überhaupt ziekteverwekkers. Maar belangrijker: bacteriën zijn gewoon individuele organismen die een eigen leven leiden.

Soms pakt dat goed uit voor ons, zoals de bacteriën die nodig zijn om ons eten te verteren. Maar als diezelfde bacteriën door de darmwand heen komen en niet meer in balans gehouden worden door andere bacteriën en ons immuunsysteem, zorgt dat voor bloedinfecties. Een belangrijk thema in zijn boek is dan ook dat de termen parasiet (die ten koste van zijn gastheer leeft), pathogeen (ziekteverwekker) of mutualist (die voor zichzelf en de gastheer voor voordelen zorgt) eigenlijk niet van belang zijn. Bacteriën kunnen, onder verschillende omstandigheden, al deze rollen spelen.

In het boek reist hij van microbioloog naar microbioloog, terwijl hij tegelijkertijd de geschiedenis van onze kennis van bacteriën uit de doeken doet – van de ontdekking door Antoni van Leeuwenhoek en zijn fenomenale lenzen, tot de hype die er nu rondom onze microbiota bestaat en wat je daarvan moet geloven.

Je zou kunnen denken dat dit redelijk droge kost is, maar Yong weet de vaart erin te houden door het verhaal te spekken met verbazingwekkende feiten. Wist je dat slechts de helft van de cellen in je lichaam echt van jou zijn? Wist je dat je elk uur rond de 37 miljoen bacteriën uitwasemt die als een aura om je heen hangen? En hij vertelt wonderlijke anekdotes, zoals hoe een Hawaïaanse inktvis in een speciaal orgaan een perfect huisje creëert voor Vibrio Fischeri, een lichtgevende bacterie. De inktvis voedt de bacterie met suiker en aminozuren, en de bacterie geeft 's nachts licht waardoor de inktvis vrijwel onzichtbaar wordt in het maanlicht.

Kijk ook onze nieuwe docu Microbros: Bacteriën, een toekomst zonder afval. Tekst gaat onder video verder.

Er zijn te veel dingen in dit boek die ik hier zou willen vertellen. De manier waarop bacteriën in je maag je voedingskeuze proberen te beïnvloeden; het verhaal van Wolbachia, een bacterie die zich alleen kan voortplanten in eicellen, 40% van de insecten besmet en allerlei trucjes heeft om de mannelijke populatie zo klein mogelijk te houden; hoe bacteriën niet alleen genetische informatie doorgeven van 'ouder' op 'kind,' maar ook horizontaal handige genen onderling uitwisselen en zich daardoor overal extreem snel kunnen aanpassen; dat mitochondriën, de bron van onze energie, eerst aparte bacteriën waren die we twee miljard jaar geleden opgenomen hebben in onze cellen.

Naast een lofzang voor alle wonderlijkheid die onze microbenwereld te bieden heeft, is het boek ook een lofzang voor de gedreven wetenschappers die al hun tijd investeren in organismen die je niet eens met het blote oog kan zien. Yong beschrijft de wetenschappers en het werk dat ze doen op een levendige manier en hij staat vaak stil bij hoe aanwijzingen en plotselinge ingevingen leiden tot meer begrip van deze onzichtbare wereld.

I Contain Multitudes opent je ogen voor het fascinerende ecosysteem in het lichaam van mensen en dieren, op een manier die vergelijkbaar is met de documentaires van David Attenborough. Er zitten evenveel ontzagwekkende verhalen in, evenveel geestige verwondering en evenveel gevoel. Ik overdrijf niet als ik zeg dat dit boek mijn kijk op het leven heeft veranderd, en dat ook voor jou zou kunnen doen.