Intelligente machines helpen muzikanten binnenkort met het componeren van muziek

Het gaat al slecht in de muziekindustrie – althans dat wordt vaak gezegd – en een downloadverbod lijkt ook niet te helpen, want er blijven steeds maar weer alternatieven bij komen. Het streamen van de muziek via Spotify schijnt al ook niet veel op te leveren voor de artiesten.

Dit flitste allemaal door mijn gedachten toen ik de muziekmachines van Francios Pachet en Marco Marchini ontdekte. Deze muziekmachines zouden mensen moeten helpen in het creatieve proces door bijvoorbeeld te voorspellen wat je hierna gaat spelen. Zou een creatieve industrie zoals die van de muziek nu ook al over worden genomen door robots? Om mijn zorgen het hoofd te bieden belde ik met Francios Pachet om dit opgehelderd te krijgen en om te praten over de toekomst van dit soort machines.

MOTHERBOARD: Je hebt gewerkt aan een grote reeks muziekmachine-projecten en aanstaande donderdag geef je hier een korte lezing over, maar op welke manier denkt je dat machines ons kunnen helpen om meer creatief te zijn?

Francios Pachet: Laat ik eerst verduidelijken wat mijn machines niet zijn, ze hebben namelijk niks te maken met de automatisering of het berekenbaar maken van creativiteit – dat is namelijk het creëren van creatieve machines. Met onze machines proberen we juist hulpmiddelen te maken die mensen stimuleren in hun creativiteit.

De achterliggende gedachte komt voort uit de manier waarop grote kunstenaars zoals Picasso of grote componisten nieuwe dingen creëren. We keken eerst naar hoe zij leerden, en wat deze grote meesters heel vaak doen is dat ze proberen om de stijl van hun voorgangers te beheersen. Bij veel mensen werkt dit principe vaak op dezelfde manier. Wanneer mensen iets nieuws verzinnen laten ze zich vaak inspireren door de stijl van mensen die ze kennen of bewonderen en proberen dit toe te passen op nieuwe situaties.

Een van de machines die je hebt ontwikkeld is de continuator – een machine die voorspelt wat iemand gaat spelen – hoe valt deze machine binnen dit concept?

De continuator – deze zullen we morgen ook laten zien –was eigenlijk het begin van dit alles, het was een systeem waarmee je vrij kunt improviseren. De machine probeert dam op een bepaald punt verder te spelen. De machine probeert dus niet te voorspellen wat je gaat doen, maar probeert verder te in te gaan op wat je hebt gespeeld. Op deze manier is de continuator eigenlijk een voorloper op onze nieuwe machines, want wat het ding eigenlijk doet is een model bouwen van jouw stijl.

Denk je dat muzikanten op een gegeven moment zullen worden vervangen door machines zoals de flow machines of de continuator?

Nee, helemaal niet. Ten eerste worden we niet vervangen, omdat we niet proberen om automatische systemen te bouwen, maar juist machines voor muzikanten. Ten tweede denk ik dat je de stijl van componisten of de stijl van artiesten op deze manier zou kunnen verkopen. De stijl wordt namelijk een berekenbaar object, waardoor het als een nieuwe bron van inkomsten kan dienen voor artiesten. Dit is erg belangrijk, want vandaag de dag is het erg moeilijk om rond te komen met de verkoop van muziek – muziek is in principe gratis. Ik denk daarom dat de verkoop van je stijl enorme potentie heeft, de machines zullen daarom muzikanten helpen en hen juist niet vervangen.

Je hebt me er al een beetje over verteld, maar hoe is het mogelijk om een stijl te modeleren naar een object dat je kan toepassen op een nieuwe situatie?

Technisch gezien is het niet makkelijk om het in een paar woorden te beschrijven, maar we ontwikkelen een technologie die machine learning combineert met een berekenbare optimalisatietechnologie. Dit zijn eigenlijk dezelfde technieken die worden gebruikt voor het oplossen van grote rekenproblemen. Wat wij dus hebben gedaan is de stijl formuleren als een berekenbaar probleem, en dan gebruiken we technologie om een oplossing te zoeken.

Dus als ik het goed begrijp wordt de stijl als het ware geïnterpreteerd en vervolgens vertaald om op een nieuw situatie toegepast te worden?

Ja precies.

Er zijn natuurlijk veel verschillende stijlen van muziek, maar is het niet lastig om bijvoorbeeld een onvoorspelbare stijl zoals jazz te gebruiken?

Nou, jazz is eigenlijk helemaal niet onvoorspelbaar, alhoewel het wel afhangt van wat voor soort jazz natuurlijk. Maar in bijna alle muziek zit wel een bepaald patroon of dingen die terug komen. Een stijl is in principe een definitie van de regelmatigheden en overeenkomsten tussen muziekstukken. Wanneer een muziekstuk echt alleen maar uit onregelmatigheden bestaat dan kun je er niks mee. Dit is in de praktijk echter zelden het geval. Dus in principe kunnen bijna alle muziekstijlen gewoon worden gebruikt.

En hoe kiezen jullie die stijlen dan precies, is dit willekeurig?

Nee, we hebben een enorme database aan muziek en we gebruiken de database als bron om stijlen vorm te geven en mee te spelen. We maken dus gebruik van alle stijlen die er op dit moment beschikbaar zijn.

De flow machines en de continuator zijn dus ontworpen om creatieve mensen te helpen, maar zijn deze machines niet op een bepaalde manier erg sturend?

Met deze machines ben je in principe op een bepaalde manier in gesprek met jezelf, maar dan wel op een speciale manier die anders is dan wat je zou hebben met een mens. We zijn ook niet bezig om alle mogelijke configuraties in de machine in te programmeren.

Het belangrijkste ding is dat wanneer je aan het componeren bent, je dit voor het grootste deel van de tijd alleen doet. Met deze machine proberen we dat proces door een machine te laten gaan, dus in dat opzicht denk ik niet dat het erg sturend is. De machine mengt zich eigenlijk gewoon in het natuurlijke creatieve proces en probeert daarin bij te dragen door als het ware in gesprek te gaan met jezelf.

Op dit moment is het dus alleen voor muziek, maar wat is de toekomst van dit soort machines voor andere creatieve processen?

We zijn op dit moment ook bezig met tekst; we zijn een hulpmiddel aan het bouwen dat de tekstverwerker van de toekomst is. Je hoeft dan niet meer woord voor woord te schrijven maar je kunt in de machine de zinnen kiezen. Deze zinnen zijn gemodelleerd naar de stijl die je kiest. Je kunt bijvoorbeeld de stijl van een bepaalde schrijver kiezen, maar ook je eigen stijl verder ontwikkelen, net zoals met muziek dus.

En hoe zou je dit dan precies in de praktijk toepassen?

Je kunt je een heleboel situaties voorstellen, zoals bijvoorbeeld het heel snel kunnen schrijven van e-mails. Maar er zijn ook veel interessantere situaties, zoals wanneer je een boek of een artikel wilt schrijven in een bepaalde stijl die jij mooi vindt. Je kunt dan kiezen uit zinnen en alinea's die in die stijl worden vormgegeven, maar dit heeft verder geen invloed op de inhoud, want die bepaal je nog steeds zelf. Dit is allemaal mogelijk omdat er bij het schrijven – net zoals bij muziek – ook bepaalde patronen te herkennen zijn. En net als bij muziek zijn er binnen het schrijven ook bepaalde patronen te herkennen, deze kunnen daarom dus ook geanalyseerd en berekend worden.

Naast de presentatie van Francios Pachet's muziekmachines zijn er op het Impakt Festival in Utrecht van 29 oktober tot 2 november ook lezingen van onder andere Bruce Sterling - de welbekende cyberpunk en sci-fi schrijver - en bespreekt Micheal Bell-Smith of computers zelf grapjes kunnen maken.