In vriendschap blijkt ‘opposites attract’ eerder uitzondering dan regel

De kans is groot dat je aardig wat gemeen hebt met je vrienden. Misschien niet met allemaal evenveel, en niet met allemaal hetzelfde, maar dat je meer dingen met ze gemeen hebt dan met de eerste de beste toevallige voorbijganger, is vrijwel zeker. Als jij een grote fan bent van Marvel is de kans groot dat je vrienden hebt die ook graag over het Marvel-universe praten; als jij het liefst elk weekend naar een underground techno-feest gaat heb je vast vrienden die dit ook doen; en als jij een hekel hebt aan Geert Wilders, is de kans klein dat je bevriend bent met mensen die fanatieke PVV'ers zijn.

Of je je nu kunt vinden in deze typeringen of niet, een nieuw grootschalig wetenschappelijk onderzoek heeft bewijs geleverd dat 'opposites attract' inderdaad eerder een uitzondering dan een regel is – tenminste wat vriendschap betreft. Het onderzoek, uitgevoerd door sociale wetenschappers van Wellesley College en de University of Kansas en gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Journal of Personality and Social Psychology, is gehouden onder maar liefst 1523 vriendenparen, en is daarmee het grootste onderzoek op het gebied van vriendschap ooit.

De onderzoekers hebben de vrienden gevonden door rond te lopen op de campussen van verschillende universiteiten en daar koppeltjes mensen aan te spreken. Met deze methode hoopten ze paren met veel verschillende soorten vriendschappen voor het onderzoek te kunnen werven, dus zowel mensen die heel goed bevriend zijn als mensen die elkaar pas net kennen. De paren werden gevraagd om afzonderlijk van elkaar een vragenlijst in te vullen met 81 variabelen, over hun karaktereigenschappen, normen en waarden, alcohol- en drugsgebruik en hobby's.

Uit het onderzoek bleek dat voor 86% van de variabelen gold dat vriendenparen gemiddeld significant meer met elkaar gemeen hebben dan paren van mensen die elkaar niet kennen. Hieruit concludeerden de onderzoekers dat vrienden relatief veel op elkaar lijken. "Wanneer mensen de kans hebben om te kiezen met wie ze bevriend raken, is dit een kans om de eigen sociale omgeving te beïnvloeden; de contexten waarin je je begeeft," schrijven de onderzoekers.

De keuze om wel of niet een vriendschap te ontwikkelen hangt vaak af van de mate waarin twee mensen overeenkomsten zien tussen zichzelf en de ander. "In je sociale omgeving wil je je comfortabel voelen; wat betekent dat je omgeven wordt door mensen die je vertrouwt en waarmee je bepaalde dingen kunt doen," zei Chris Crandall, een van de hoofdonderzoekers, in een persbericht. "Overeenkomsten hebben met de ander is hiervoor belangrijk, en daarom zijn het meestal overeenkomsten die mensen tot elkaar aantrekt."

De vriendenparen in het onderzoek bleken het ook vaker met elkaar eens te zijn wat betreft dingen die ze aangaven echt heel belangrijk te vinden. Maar significanter bleek het soort kwestie waar ze belang aan hechten, ongeacht of ze het eens zijn of niet. Als je religieus bent bijvoorbeeld, voel je je dus eerder aangetrokken tot andere mensen die religieus zijn, of ze nu dezelfde religie hebben of niet – hoewel het wel een extra voordeel is als de specifieke religie ook overeenkomt.

Een andere bevinding van de onderzoekers is dat vriendenparen die langer of beter bevriend zijn, niet meer op elkaar lijken dan andere paren. Bij de vriendenparen in het onderzoek bleek er namelijk geen significant verschil te bestaan tussen paren die elkaar al heel lang kennen of heel close zijn, en paren die elkaar relatief kort kennen of aangaven niet heel close te zijn. Hieruit concludeerden de onderzoekers dat mensen meestal niet meer op elkaar gaan lijken naarmate ze langer of beter bevriend raken.

"In veel onderzoeken staat het idee centraal dat mensen elkaar beïnvloeden als ze een bepaalde relatie hebben, maar onze resultaten laten zien dat wat vriendschappelijke relaties betreft, de meeste mensen weinig van elkaars karaktertrekken, overtuigingen en interesses lijken over te nemen," zei Angela Bahns, de andere hoofdonderzoeker. "We willen niet suggereren dat er geen wederzijdse invloed is, maar het lijkt erop dat er minder ruimte is voor invloed als mensen vanaf het begin van de relatie al op elkaar lijken."

Dit betekent overigens niet dat het niet mogelijk is om een kwalitatief hoogwaardige, duurzame vriendschap te hebben met iemand die relatief weinig op je lijkt: uit eerder, kleiner onderzoek op andere universiteiten bleek dat vriendenparen die relatief weinig gemeen hebben, niet perse minder tevreden zijn met hun vriendschappen. "We weten dat mensen in eerste instantie geneigd zijn om toe te trekken naar mensen die op henzelf lijken, maar het is zeker wel mogelijk om een heel goede relatie op te bouwen met mensen die anders zijn," zei Crandall.

Sterker nog, Crandall denkt dat het zelfs een voordeel is om ook vrienden te hebben die anders zijn dan jij: "Als je alleen maar omgaat met mensen die op je lijken, kun je een beperkt beeld krijgen van de wereld, die ontzettend divers is." Het is belangrijk dat mensen worden blootgesteld aan andere ideeën en overtuigingen, stelt Crandall, zodat ze zowel hun wereldbeeld als hun identiteit kunnen ontwikkelen.

Natuurlijk zitten er nog wel wat haken en ogen aan het onderzoek. De persoonlijkheid, overtuigingen en interesses van mensen behelzen meer dan enkel 81 variabelen, en het onderzoek is alleen uitgevoerd onder een specifieke demografie, namelijk Amerikaanse studenten. Desalniettemin zijn de resultaten veelbetekenend.

Het onderzoek is ook een aanvulling op theorieën als de 'confirmation bias'. Deze theorie houdt in dat mensen geneigd zijn om de voorkeur te geven aan informatie die aansluit bij hun eigen wereldbeeld of hypothesen. Als jij een rechtsgeoriënteerde politieke voorkeur hebt, ga je geen linksgeoriënteerde krant lezen, en als je er heilig van overtuigd bent dat er nooit een maanlanding heeft plaatsgevonden, beschouw je al het bewijs voor de stelling dat deze wel heeft plaatsgevonden als ongeldig of onvoldoende. Met mensen werkt het dus waarschijnlijk vaak hetzelfde: iemand die eruit ziet alsof hij of zij heel andere interesses heeft dan jij, ben je onbewust geneigd af te doen als ongeschikt om een vriendschap mee te beginnen.

Een beetje deprimerend is dit eigenlijk wel. Wij mensen dus van nature egocentrische wezens die gesteld zijn op bevestiging en vertrouwdheid. Maar zoals een of andere zelfhulpgoeroe ongetwijfeld al eens gezegd heeft: bewustzijn is de eerste stap naar verbetering. Om een volledig, genuanceerd beeld de krijgen van de wereld en haar vele mogelijkheden en waarheden, is het belangrijk om om te gaan met mensen die anders zijn dan jij, en jezelf bloot te stellen aan ideeën en omgevingen waar je niet bekend mee bent.