Hoe sociale media een revolutie kunnen verzwakken

Het is vier jaar na de grote volksopstand in Egypte, één van de eerste keren waarbij de demonstranten hun boodschap gingen verspreiden via sociale media. De voorpagina's van kranten tonen nu echter afgrijselijke afbeeldingen uit Caïro van een gewelddadig regime dat terugkeert, en protesten die het zwijgen werd opgelegd met kogels. Wat is er toch gebeurd met de Arabische lente, iets dat zoveel indruk maakte op de experts in het Westen door het hevige gebruik van sociale media? Zeynep Tufekci, een assistent professor aan de universiteit van Noord-Carolina in Chapel Hill, heeft onlangs een paper gepubliceerd waarin de zwakke punten van sociale media aangestuurde bewegingen worden uitgelicht. De bewegingen die hij onder andere daarin bespreekt zijn die in Egypte, Turkije maar ook die van Occupy Wall Street.

Aan de ene kant bieden digitale technologieën een betere mogelijkheid om tot de verbeelding van het publiek te spreken en mensen bij elkaar te brengen, maar ook om censuur te omzeilen. Aan de andere kant kunnen deze voordelen het moeilijke en lange proces om een politieke organisatie te bouwen tegenwerken, stelt Tufekci. Hetgeen waaruit de digitale beweging ontspringt werkt uiteindelijk averechts.

"De lage kosten om het op te zetten, iets waarvan mensen dachten dat het de bewegingen macht geeft, zorgt er op de lange termijn juist voor minder macht," vertelde Tufekci in een interview met mij. "Door de beweging in de spotlight te brengen zonder enige infrastructuur zorgen sociale media ervoor dat ze veel te snel groeien."

Tufekci vertelde mij over de uitgebreide en verwikkelde sociale groepen die de Montgomery busboycot in 1955-1956 hadden opgezet. In vergelijking met de wereldwijde Occupy-bewegingen, de Gezi-protesten in Turkije of de demonstraties op het Tahrirplein was de Montgomeryboycot een protest die het ontzettend lang volhield. Zonder direct aangewezen personen doorkruisten de organisatoren van de gemeenschap de gehele stad. Deze zorgvuldig onderneming was gebouwd op hiërarchie en vertrouwen, wat de boycot versterkte, en de groep hielp om de autoriteiten tegen te werken.

Michael Hanna, lid van de Century Foundation, is het hier mee eens. "De organisatie, het politieke partij werk, marktverkenning en het werven van kandidaten gebeurt allemaal op een ongelooflijk gelokaliseerde manier," vertelde Hanna. "Sociale media doet geen kwaad, maar het kan het niet volledig vervangen – het duurt jaren om zoiets op te bouwen."

In navolging op Evgeny Morozov's belangrijke en overtuigende The Net Delusion illustreert Tufekci hoe regeringen openlijk communicatie-instrumenten onderdrukken en hierbij finesse totaal schuwen. Het is gewoon een daadwerkelijke belichaming van al die middelbare schoolessays waarbij Orwell's toekomstvisie in verband wordt gebracht met Huxley.

"Regeringen kunnen niet alles censureren," zegt Tufekci. "Het Chinese model, waarbij alles wordt gecensureerd is zelfs in China heel lastig te bereiken. Wat ze wel kunnen doen is de massamedia controleren. Daarnaast kunnen ze ervoor zorgen dat mensen bepaalde informatie niet willen krijgen of die informatie niet willen geloven. Verder kunnen ze ook mensen motiveren om te vechten tegen informatie die ze niet leuk vinden. Dat is een heel ander model dan voor de revolutie in Egypte."

Nieuwe communicatie zorgt niet alleen voor nieuwe vormen van censuur, maar ook voor nieuwe manieren van propaganda en spionage. "Overheden zijn veel meer geïnteresseerd geraakt in geavanceerde surveillance technologie," zegt Hanna. "Voorstanders van een bepaald regime, conservatieven, Islamisten, en eigenlijk alle politiek geëngageerde mensen maken gebruik van sociale media. Het is niet de meest idealistische visie op sociale media om het te zien als een progressief hulpmiddel om de massa te mobiliseren. Er zijn tal van concurrerende en strijdende facties die allemaal gebruik maken van dit soort fora."

Ik vroeg ook aan Tufekci en Hanna hoe staatloze actoren gebruik maken van sociale media. "ISIS is ook een goed voorbeeld," zegt Tufekci, terwijl ze beschrijft hoe hun mediacampagne de lokale politie afleidde en als gevolg had dat ze Mosul wisten te veroveren. "Vergeet niet de onthoofdingen, die zijn gericht op ons. Ze zijn in staat om op grote schaal angst te verspreiden."

"Het is een goedkope manier om propaganda naar buiten te brengen," vertelt Hanna. "Het is een gratis platform dat erg krachtig is om hun boodschap naar buiten te krijgen. Ze hebben het veelvuldig gebruikt. Daarnaast denk ik het bereik zo vleiend voor ze is dat ze er van overtuigd zijn dat het strategisch en tactische gezien superieur is, dit zorgt er in sommige opzichten zelfs voor dat ISIS het hun eigen propaganda machine verbeterd."

Tufekci er wijst op dat regeringen nog steeds erg agressief proberen het onder controle te krijgen. Dit ondanks het feit dat er wordt gezegd dat recente protestbewegingen hebben gefaald, en dat het creëren van bewustwordingen en leiden van demonstraties via sociale media een doodlopende weg is. Tufekci denkt dat er veel kracht zit in deze hulpmiddelen, zelfs wanneer politieke hervormingen ongrijpbaar blijven.

"Mijn punt is niet dat deze bewegingen niet succesvol zijn," zegt ze. "Zelfs met het resultaat in Egypte, waar een autoritaire kracht weer aan de macht is, is het nog steeds te vroeg. Occupy is nog te vroeg en zelfs Ferguson. Als je op een andere manier er naar wil kijken wil ik je vragen: wat is de grote die nog in aanbouw is?" Vanuit dit perspectief wordt het succes van de protesten in dit decennium minder bepaald door directe politieke overwinningen en meer door een beperkt optimisme. Het komen en gaan van bewustwording en berusting is waarschijnlijk maar een fase in het leven van een genetwerkte sociale beweging. Of het kan hun handelsmerk zijn.