Hoe is het nu eigenlijk met de ozonlaag?

Tegenwoordig gaat de milieuproblematiek voornamelijk over de opwarming van de aarde en als gevolg daarvan allerhande klimaatproblemen. Maar toen ik nog klein was in de jaren '90 was het grootste milieuprobleem de ozonlaag, of liever gezegd, de afnemende aanwezigheid van ozon is onze atmosfeer. Dat was waar moeders voor waarschuwden, toen ze je volledig wit insmeerden met zonnebrandcrème. Ozon was hip, of 'gers' zoals wij dat toen noemden. Een korte blik op Google Trends bevestigd mijn vermoeden, ozon is niet meer hot & happening. En juist daarom vroeg ik me af: hoe is het nu eigenlijk met de ozonlaag?

Eind september kwam er een nieuw onderzoek uit van de UNEP en WMO over de stand van zaken rond het gat in de ozonlaag. En raad eens – er zit nog steeds een gat in de ozonlaag! Oké, dat is niet heel raar, want het is best een serieus probleem dat niet zomaar in een paar jaar opgelost kan worden.

Er moest destijds iets aan gebeuren en gelukkig gebeurde dit ook. In 1987 is het Montreal Protocol getekend, waarin bijna elk land heeft afgesproken nooit meer stoffen te produceren die de ozonlaag aantasten. Dit is best awesome, gezien het feit dat het werkt.

In het nieuwsbericht over het nieuwste rapport lees je hoe de verschillende onderzoekers vertellen over het succesverhaal van het ozonprobleem. De aanpak van ozonafbrekende stoffen is bijzonder soepel en effectief geweest. Ik zie in gedachte conferentiezalen vol onderzoekers voor me die elkaar nog steeds aan het highfiven zijn. Maar zijn die highfives wel terecht?

Het rapport komt met verschillende onderzoeksresultaten: in de afgelopen jaren is de hoeveelheid ozon in de atmosfeer niet afgenomen, en er zijn voorzichtige tekenen dat de ozonlaag in de toekomst weer 'dikker' gaat worden. Waarschijnlijk zal de ozonlaag rond 2050 weer op de sterkte zijn die het had voor 1980, toen die nog niet aangetast was door chloorfluorkoolwaterstoffen (CFK's). Het laatste punt dat de onderzoekers maken in het rapport is dat er boven Antarctica nog steeds een gat in de ozonlaag zit en dat dit langer dan 40 jaar gaat duren voordat het verdwijnt.

Het gat in de ozonlaag is er dus gewoon nog steeds. De afgelopen 15 jaar is de concentratie ozon in de atmosfeer niet verder afgenomen en is het gat in de ozonlaag dus ook niet kleiner geworden. De hoeveelheid kankerverwekkende UV-straling die nu  door de atmosfeer heenkomt is ook nog niet minder geworden. Sowieso schrijft het rapport dat de meeste ozonaantastende stoffen de rest van deze eeuw nog in de atmosfeer zullen blijven hangen. En dat de rest van deze eeuw(!) het gat in de ozonlaag zeer waarschijnlijk elke lente weer terug zal komen, maar veel minder permanent zou zijn.

En erger nog: de huidige vervanging van CFK's zijn HFK's. Deze breken de ozonlaag niet af, maar het zijn wel sterke broeikasgassen. Dus hoewel we met oude koelkasten nu de ozonlaag niet afbreken (cool, highfive), warmen we de aarde er wel weer mee op (niet cool). Daarnaast zijn er los van dit rapport ook onderzoeken die uitwijzen dat de verboden koelvloeistof/drijfgas CCL4 nog steeds veelvuldig voorkomt in de atmosfeer en veel langzamer blijkt te worden afgebroken als gedacht.

Door de uitstoot van broeikasgassen ontstaat er een deken rond de aarde, waaronder de warmte van de aarde gevangen blijft. Hierdoor warmt de aarde op – dit is allemaal vrij bekend. Maar door dit dekentje rond de aarde koelt de atmosfeer boven deze laag juist af. Dit is ook het gedeelte van de atmosfeer waar de ozonlaag zich in bevindt. Hoe kouder de lucht rond de atmosfeer, hoe minder snel ozon als chemische verbinding wordt afgebroken. De onderzoekers van het rapport verwachten dan ook dat als de ozonlaag zich eenmaal hersteld heeft, hij dikker wordt dan voor het niveau van 1960.

Enfin, zijn de juichende wetenschappers in mijn verbeelding terecht? Ik denk het wel. Dit wereldwijde probleem is destijds wereldwijd aangepakt en lijkt wereldwijd zijn vruchten af te werpen. Natuurlijk is dit geen sprookje waarbij alles in één keer wordt opgelost. Het rapport zelf is ook mild positief – er is reden om tevreden te zijn, maar er staan nog genoeg aanbevelingen in.

Zo staat er in het rapport dat er onderzoek moet worden gedaan naar HFK's die minder belastend zijn voor de opwarming van de aarde, maar wel nu als drijfgas/koelmiddel gebruikt worden. Ook lijken CFK's nu een steeds kleinere rol te gaan spelen voor het afbreken van de ozonlaag, maar zijn er andere stoffen die ook invloed uitoefenen op de ozonlaag. CO2, N2O en CH4 – de belangrijkste broeikasgassen – spelen alle drie een rol in de aanmaak en afbraak van de ozonlaag. N2O breekt ozon af, terwijl een verhoogde concentratie CO2 en CH4 zorgt voor juist meer ozon. Samen met dit chemische effect, heeft het 'deken-effect' van de broeikasgassen invloed op de ozonlaag. Dus hoewel de rol van CFK's kleiner wordt, wordt de rol van deze drie broeikasgassen steeds groter in de toekomst.

Wat we kunnen concluderen is dat het ozonprobleem eind jaren tachtig snel en effectief is aangepakt en er zijn nu aanwijzingen dat het probleem zich aan het oplossen is. Onderzoekers hopen dan ook dat binnen het kader van het Montreal Protocol er afspraken gemaakt kunnen worden om huidige klimaatproblemen aan te pakken – met name de uitstoot van broeikasgassen. Want het is dus mogelijk om een wereldwijd probleem met vrijwel elk land ter wereld gezamenlijk op te lossen, als er maar wereldwijd moeite voor gedaan wordt.