Hoe gezond is drinken met mate nu echt?

Er is nieuws in de categorie 'wetenschappelijke bevindingen die toch niet helemaal betrouwbaar blijken te zijn'. Ditmaal gaat het om een onderzoeksconclusie die ons nauw aan het hart ligt, namelijk de gevierde bevinding dat gematigde alcoholconsumptie goed voor je gezondheid is. De onderzoeken waarop dit idee gebaseerd is, blijken helaas vaak fouten in de onderzoeksopzet te hebben, aldus een Canadese meta-analyse van 87 van dit soort onderzoeken.

Natuurlijk krijgen we vanuit de media al jaren tegenstrijdige boodschappen over de gezondheidseffecten van verschillende alcoholische dranken en alcohol in het algemeen. Zo is alcohol goed voor de conditie van ouderen, is een hele fles wijn (!) per dag drinken niet slecht, is bier even gezond als wijn, wordt rode wijn onterecht als wonderdrank gezien, is gematigd bier drinken gezond, en is alleen overdadige alcoholconsumptie slecht voor je. En nu blijkt alcohol dus helemaal niet gezond, zo schrijven verschillende Nederlandse media naar aanleiding van het Canadese onderzoek.

Reden genoeg om contact op te nemen met de psycholoog die leiding had over het onderzoek, Tim Stockwell van de University of Victoria. Wat is er precies mis met het meeste onderzoek naar de relatie tussen alcohol en gezondheid? En hoe gezond is alcohol nu echt?

"Geen van deze onderzoeken claimen de absolute waarheid gevonden te hebben, maar de meeste suggereren dat gematigde drinkers langer leven," vertelde Stockwell me via Skype. "Uit onze resultaten komt echter naar voren dat gematigde drinkers [maximaal 20 gram alcohol per dag] niet langer leven dan geheelonthouders."

Het soort onderzoek dat Stockwell en zijn team hebben geanalyseerd zijn zogenaamde 'longitudinal surveys', waarbij een groep mensen gevolgd wordt voor een langere tijdsperiode, bijvoorbeeld 15 of 20 jaar. Hun gewoonten wat betreft alcoholconsumptie worden vergeleken met ofwel de leeftijd waarop ze sterven, ofwel of ze wel of niet een bepaalde ziekte krijgen.

"Er zijn veel verschillende onderzoeken gedaan. Wij hebben enkel onderzoek in beschouwing genomen dat kijkt naar de leeftijd waarop mensen overlijden, ongeacht de reden van hun sterven," zei Stockwell.

Van de 2608 onderzoeken die Stockwell en zijn team gevonden hadden, bleven er uiteindelijk slechts 87 over, omdat bij veel onderzoeken bepaalde informatie ontbrak. Variabelen als sekse, leeftijd, wel of niet roken en het hebben van een chronische ziekte kunnen namelijk de onderzoeksresultaten beïnvloeden, en moeten daarom mee worden genomen in de analyse.

De 87 onderzoeken die overbleven hebben Stockwell en zijn team bij elkaar gevoegd en opnieuw geanalyseerd. "Toen we alle data van alle onderzoeken samenvoegden en keken naar de relatie tussen alcoholconsumptie en gezondheid, kwam daar inderdaad uit dat gematigde drinkers langer leven dan geheelonthouders. Maar het nieuwe resultaat dat we vonden is dat ook mensen die zelden drinken, minder dan één drankje per week, langer leefden dan geheelonthouders."

Volgens Stockwell is het zo onwaarschijnlijk dat mensen die slechts een paar keer per jaar een drankje drinken gezondheidsvoordelen uit alcohol halen, dat er iets mis moet zijn met de controlegroep: de geheelonthouders. De verklaring die Stockwell hiervoor geeft is dat de groep geheelonthouders ook mensen bevat die vroeger wel alcohol gedronken hebben, en bijvoorbeeld gestopt zijn om gezondheidsredenen. Hoe hoger de leeftijd van de groep mensen die onderzocht is, hoe sterker dit effect is, aldus Stockwell:

"Onderzoek heeft aangetoond dat mensen gemiddeld minder gaan drinken naarmate ze ouder worden. Vooral als ze last van hun gezondheid beginnen te krijgen en bijvoorbeeld medicijnen moeten slikken. Het is een welbekend fenomeen dat mensen met een zwakkere gezondheid, bijvoorbeeld bejaarden, eerder geneigd zijn om te stoppen met drinken. Dus hoe ouder de mensen die je onderzoekt zijn, hoe meer geheelonthouders vroeger wel gedronken hebben."

Toen Stockwell en zijn team alleen keken naar de 13 onderzoeken die geen bias hadden in vorm van een controlegroep die niet enkel bestaat uit mensen die nooit drinken en ook nooit gedronken hebben (echte geheelonthouders), verdween het positieve verband tussen levensverwachting en gematigde alcoholconsumptie.

"Dit betekent niet dat gematigde drinkers opeens minder goed af waren dan geheelonthouders," legde Stockwell uit. "Het is enkel reden om sceptisch te zijn [tegenover claims dat gematigd drinken gezond is]."

Oftewel: het lijkt erop dat gematigd drinken niet beter voor je is dan niet drinken, maar ook niet slechter. Betekent dit dat we gewoon een of twee wijntjes of biertjes bij het eten kunnen drinken zonder ons schuldig te hoeven voelen?

Stockwell benadrukt dat er geen absolute conclusies aan zijn onderzoek verbonden kunnen worden. "Een meta-analyse is enkel zo goed als de onderzoeken die erin gaan." En zelfs de 13 beste onderzoeken hebben nog wel wat haken en ogen, om te beginnen dat ze vaak niet checken of de gewoonten van mensen veranderen.

"In de regel wordt er maar één keer gevraagd naar hun gewoonten wat betreft alcoholconsumptie, namelijk aan het begin van het onderzoek," legde Stockwell uit. "Ze gaan ervan uit dat mensen hun gewoonten niet veranderen. Als je kijkt naar surveys waarbij mensen meerdere keren in hun leven ondervraagd worden, zie je dat de gewoonten van mensen juist heel veranderlijk zijn."

Natuurlijk is ook het feit al deze onderzoeken gebaseerd zijn op informatie die door mensen zelf gegeven is problematisch, omdat het aangetoond is dat mensen vaak meer drinken dan ze zeggen. Daarbij worden afwijkende dingen als af en toe avondje echt keihard zuipen niet meegenomen. Hetzelfde geldt voor de combinatie alcohol en drugs.

Maar er wordt ook ander onderzoek gedaan dat statistisch onderzoek kan aanvullen; het soort onderzoek waarbij wordt gekeken naar de exacte effecten van alcohol op het lichaam. Hoe zit het daarmee?

"Elke onderzoeksopzet heeft sterke en zwakke punten," zei Stockwell. "Er is veel medisch-biologisch laboratorium-onderzoek gedaan naar de effecten van alcohol op het lichaam, bijvoorbeeld voor cholesterol, kanker, bloeddruk, en zo voort. Het is duidelijk dat alcohol in sommige gevallen een positief effect heeft, maar er zijn ook dingen waarop het een negatief effect heeft."

Hetzelfde geldt voor specifiek alcoholische dranken, zoals bijvoorbeeld rode wijn. "Het idee dat rode wijn gezond is, werd populair in de jaren 90, en heeft enorme impact gehad op de verkoopcijfers van rode wijn. Er is wat bewijs voor, hoewel niet iedereen het daarover eens is, maar feit blijft dat je de goede eigenschappen van wijn die niets te maken hebben met alcohol ook uit rode druiven op zich kan halen."

De conclusie van Stockwell is dat we eigenlijk nog maar weinig zeker weten. "We kunnen met ons onderzoek niet bewijzen dat gematigde alcoholconsumptie wel of geen positieve effecten heeft op levensverwachting, maar we vermoeden sterk dat er weinig effect is."

De koppen in de media over Stockwell's onderzoek zijn dus nogal overtrokken. Het is niet 'gematigd drinken toch niet goed voor je', maar 'het is onzeker wat de gezondheidseffecten van alcohol zijn'. De enige absolute conclusie die uit de meta-analyse getrokken kan worden is namelijk dat onderzoek doen naar de relatie tussen alcoholconsumptie en gezondheid ontzettend moeilijk is. Maar dat kopt natuurlijk een stuk minder lekker.

Stockwell zelf zit er in ieder geval niet mee. "De media publiceren al jaren koppen als 'gematigd drinken is gezond', dus een beetje tegengas wat mij betreft welkom. Het resultaat is ten slotte dat mensen kritischer zullen zijn tegenover dit soort berichten."