Hoe een ruige groep chimpansees overleeft aan de rand van menselijke beschaving

Onderzoekers hebben onlangs voor het eerst de nachtelijke activiteiten van chimpansees die aan de rand van het  Kibale National Park leven gefilmd. Daar in West-Oeganda moeten de apen hun leefgebied delen met mensen. Wat de onderzoekers vonden was verontrustend. Er werd altijd gedacht dat chimpansees overdag actief zijn, maar deze in Kibale hadden zich aangepast aan een nachtritme vol intense nachtelijke invallen in het gebied van de mensen.

Als mensen voor het eerst in een gebied gaan wonen, heeft dat vaak destructieve gevolgen: ontbossing, stroperij en het decimeren van voedsel en gehele soorten. Zulke praktijken dwingen de dieren die in dat gebied wonen om te overleven op moeizame manieren. De apen in het verstoorde Kibale hebben geen keus dan 's nachts gewassen te stelen van de mensen, hoe groot het gevaar voor hen ook is.

Volgens het onderzoek dat gisteren werd gepubliceerd in PLOS One worden de overvallen uitgevoerd door groepen apen – mannetjes, vrouwtjes en vastgeklampte kinderen – waarvan er velen ernstig gehavend of verminkt zijn door valstrikken van stropers. De landbouwgrond wordt dag en nacht bewaakt, en de onderzoekers hoorden van de lokale bevolking dat apen werden gedood als ze hun gebied betraden. Dit maakt de nachtelijke excursies in het menselijke territorium een gespannen onderneming voor de chimpansees.

"Voordat de chimpansees een veld betraden, lieten ze scannend gedrag zien. Sommige individuen bleven aan de rand van het veld," schreven de wetenschappers. "De chimpansees werden in het maïsveld soms achterna gezeten door honden of door de bewaker van het veld. Die gooide een tak naar een ernstig verminkt volwassen vrouwtje die zich naar een overhangende boom haastte."

Om de overvallen te documenteren heeft het team – onder leiding van Sabrina Krief van het Muséum National d'Histoire Naturelle in Parijs – cameravallen gemaakt aan de rand van het Kibale National Park tijdens de oogsttijd van maïs. In de twee weken die volgden herkenden de onderzoekers 72 verschillende apen, terwijl er geschat wordt dat er 80 leven. De schatting komt van het Sebitoli Chimpanzee Project en volgt deze apen sinds 2009 al op de voet, hoewel deze data helaas nog ongepubliceerd blijft.

Volgens het onderzoek zijn de overvallen niet de enige indicatoren van hoe mensen het leefgebied van de apen rond het bos hebben verstoord. De groepen waarin de apen 's nachts op pad gaan, bestaan uit soms wel acht apen, wat twee keer zo groot is als een normale groep waarin chimpansees eten. Daarnaast zaten er van de 72 verschillende apen er 26 onder de littekens of waren er ledematen verminkt door valstrikken van jagers. Acht van de groep misten zelfs hele ledematen.

Volgens de wetenschappers in hun onderzoek is dit de eerste keer dat het creatieve, adaptieve en soms riskante gedrag van apen die aan de rand van menselijke beschaving leven beschreven wordt. Hoewel de periode van twee weken waarin werd gefilmd te kort is om te kunnen generaliseren naar andere gebieden en populaties, schrijven de wetenschappers wel dat dit onderzoek een motivatie zou moeten zijn voor meer onderzoek. Juist nu de wereld steeds ongastvrijer wordt door menselijk toedoen, zullen dieren meer ongewoon en onverwacht gedrag vertonen.