Hoe bliksem afgelopen weekend 323 rendieren in Noorwegen doodde

Misschien heb je dit angstaanjagende natuurnieuws al gehoord, maar zo niet: 323 rendieren in Noorwegen werden afgelopen weekend gedood door bliksem. Op zondag publiceerde de milieudienst van het land wat gruwelijke beelden van het voorval en meldde dat de kudde – inclusief zo'n 70 kalfjes – vrijdag bij een intense storm om het leven kwam.

Hoewel het aantal gedode dieren ongewoon is – ik heb een beetje gezocht en kon geen ander voorval vinden waarbij zoveel dieren omkwamen door bliksem – worden dieren regelmatig gedood door bliksem. Een paar maanden geleden stierven 21 koeien in South Dakota toen een bliksemschicht een metalen voedselbak raakte waar de koeien uit aten. En in Nederland gebeurt het ook met enige regelmaat. Het gebeurt regelmatig bij koeien, schapen, herten en ook rendieren.

Maar gebeurt er precies als tientallen of zelfs honderden dieren geraakt worden door bliksem? Slaan er meerdere schichten in hetzelfde gebied in, of is het er eentje die van dier naar dier springt? Noorse milieubeambten onderzoeken het incident, dus ze zijn er nog niet 100% uit wat er gebeurd is, maar als we kijken naar soortgelijke inslagen dan kunnen we iets van een antwoord vinden.

In juni 1972 werden er 53 dode rendieren gevonden op de Alaskische toendra. Een helikopter van het Amerikaanse leger spotte de omgekomen kudde tijdens een training en meldde hun vondst aan de milieudienst, die vervolgens op onderzoek uitgingen. Ze checkten de dieren op tekenen van vergiftiging of roofdieren, maar kwamen al snel tot de conclusie dat bliksem de boosdoener was. Ten eerste omdat twee rendierkuddes in het nabije gebied prima in orde waren en ten tweede omdat er enorme Lichtenbergfiguren – boomachtige patronen die ontstaan bij blikseminslag – in de aarde onder de dode rendieren gevonden werd. Topspeurwerk.

Nadat ze het patroon van de Lichtenbergfiguur onderzochten, konden de onderzoekers een onderbouwde gok maken over wat er gebeurd was. In juni is de grond in Alaska ontdooid, waardoor de toplaag van de aarde nat is tot een paar centimeter diep. Water geleidt stroom uitstekend. Toen de bliksem insloeg, verspreidde de stroom zich horizontaal over de grond, onder de hoeven van de kudde door, op weg naar een nabijgelegen stroompje.

Helaas zijn viervoetige dieren als rendieren zeer gevoelig voor elektrocutie omdat hun voor en achterpoten zo ver van elkaar liggen. Hierdoor kan zich een groter potentiaalverschil opbouwen naar mate de stroom van achter naar voor of andersom beweegt. Het is dezelfde reden waarom vogels kunnen chillen op een stroomkabel zonder geëlektrocuteerd te worden: er is geen verschil in voltage in de kabel tussen hun poten, dus de stroom beweegt niet door de vogel. Als de vogel een boom aanraakt terwijl hij op de kabel zit, dan ontstaat er een verschil in voltage tussen de kabel en de boom (de boom heeft geen voltage, de kabel heel veel), en wordt het vogeltje gebakken.

Dat is wat er volgens de wetenschappers vermoedelijk gebeurd is bij de rendieren: een enkele bliksemschicht raakte de grond en de elektrische stroom verspreidde zich door het natte bovenste laagje van de grond. Bij het raken van de voorpoten van een rendier "ontwikkelde zich een potentiaalverschil tussen de voor- en achterpoten." Dat zorgt voor een schok die hun hart stillegt en zo kunnen 53 rendieren in een ogenblik omkomen.

Dat is waarschijnlijk ook wat er afgelopen weekend in Noorwegen is gebeurd. Net als bij de ontdooide Alaskische toendra, was de grond in het Noorse Hardangervidda doorweekt door regen. Toen de bliksem insloeg, kon deze horizontaal door de grond heen bewegen, door de kansloze rendieren heen.

Het is knap balen om zoveel dode dieren te zien, ook al is het volledig te wijten aan Moeder Natuur. Maar aan de andere kant kan je ook bedenken hoe blij de plaatselijke aaseters zouden zijn met dit enorme gebraden rendierenbuffet. Voor hen was het vast een goede dag.