Angelo Vermeulen weet zeker dat het kapitalisme geen plaats in de ruimte heeft

Angelo Vermeulen komt morgen spreken op het tech-festival Border Sessions in Den Haag.

Ruim een maand geleden kondigde Johann-Dietrich Wörner, hoofd van de Europese Ruimtevaartorganisatie (ESA), de ambitieuze plannen aan om een internationale basis te gaan bouwen op de maan. ESA is hiermee niet de enige. Ook de president van de Russische Academie voor Kosmonauten openbaarde deze week dat hun onderzoekers momenteel bezig zijn met het ontwerpen van een maanbasis op kernenergie. De bouw zal ergens tussen 2030 en 2035 gaan beginnen. Het zou in beide gevallen de eerste kolonie worden op een ander hemellichaam, een droom voor velen wetenschappers, sciencefictionnerds en maanbasis-liefhebbers.

Maar Angelo Vermeulen gaat voorbij aan hedendaagse ideeën over het leven op de maan en Mars. "Dat zijn de vroegste opstapjes naar een post-planetaire situatie die veel verder reikt," vertelt hij in een zolderkamertje van het Amsterdamse Mediamatic, waar hij die avond komt spreken over zijn recente project.

De multidisciplinaire Vlaamse bioloog en installatiekunstenaar houdt zich bezig met verschillende projecten rondom biologie, technologie en de integratie daarvan met gemeenschappen. Hij werd onder andere aangesteld door NASA als crew-commandant van HI-SEAS, een vier maanden durende Mars-simulatie op Hawaï. Momenteel onderzoekt Vermeulen starship development aan de TU Delft waarbinnen hij specifiek onderzoek doet naar de toekomst van het menselijk leven in de ruimte. Motherboard sprak met hem over het belang van decentrale macht op een ruimteschip, astronauten die samenwerken met planten, schimmels en kunstmatige intelligentie, en de post-planetaire manier van denken.

MOTHERBOARD: Hoe gaat het post-planetaire ruimteschip van de toekomst eruitzien?

Angelo Vermeulen: Ik heb een aantal designprincipes. De eerste noem ik 'radicale integratie'. Het idee is om systemen als computerelektronica en levende biologie volledig te integreren. De ontwikkeling van deze dingen ligt meestal los van elkaar. Door elektronica en biologie al vanaf het begin compleet samen te voegen is de samenwerking veel sterker.

Het tweede punt is het 'evolueerbaar' maken van ruimteschepen. Een ruimtevaartsysteem moet zich kunnen aanpassen als het een reis maakt van honderd jaar. Het schip zou er bijvoorbeeld fysiek anders uit te komen zien. Dit heeft dan niks te maken met esthetiek, maar is een weerspiegeling van de veranderde functionaliteit van het ruimteschip.

Zijn het dan de mensen aan boord die deze veranderingen zouden uitvoeren of het ruimteschip zelf? Ik denk echt meteen aan een soort HAL9000 uit 2001: A Space Odyssey.

Ja, zo kom je eigenlijk automatisch op mijn derde punt en dat is het is concept van 'co-creatie'. Als je een systeem maakt dat evolueerbaar is, komt er onmiddellijk de ethische vraag op: wie beslist? Mijn doel op de lange termijn is kunstmatige intelligentie, biologisch leven en astronauten allemaal samen te laten werken in een participatief systeem. En al die onderdelen hebben een andere zintuigelijke en cognitieve capaciteit. Als je dat allemaal samenbrengt heb je een soort van meta-intelligentie.

Het probleem is dat er in ons neoliberale denken nauwelijks ruimte is voor een dergelijke gedecentraliseerde manier van werken. Het zit simpelweg niet in het DNA van het kapitalisme. Dat streeft naar centralisatie van controle en concurrentie tussen klein aantal spelers die de prijs bepalen. Het internet is een voorbeeld. Die zou een democratiserende werking hebben, maar door het kapitalisme lijkt daar nu juist een centralisatie van de macht te ontstaan. Als je een decentraal systeem niet beschermt evolueert dat blijkbaar toch altijd naar een gecentraliseerd systeem. Ik ben er zelf nog niet uit hoe je in de politiek decentralisatie kunt beschermen tegen de krachten van het neoliberale denken.

Dus op het ruimteschip van de toekomst is geen plek voor neoliberalisme, omdat al die systemen juist gedecentraliseerd moeten zijn.

Ja, inderdaad, anders zou één systeem de hele zaak in zijn greep houden. Daar staat tegenover dat je wel een soort overkoepelend orgaan moet hebben. In de ruimte zit je een hele gevaarlijke situatie. Als één onderdeel faalt heeft dat gevolgen voor het hele ruimteschip.

Dit probleem zijn we nu aan het uitzoeken met behulp van een computermodel dat we ontwikkelen samen met Thomas van Durme en Jelle van Gompel, twee computerwetenschappers van ThinkNexT uit Leuven.

Het is geïnspireerd op het onderzoek van Karl Sims uit de jaren negentig naar de virtuele ontwikkeling van voortbeweging van abstracte organismen. Dit hebben wij vertaald naar ruimteschepen.

In ons computermodel vereenvoudigen het ruimteschip tot een soort blokkendoos die evolueerbare kwaliteiten heeft. Dat ruimteschip laten we dan los in een traject van honderd jaar vol variabelen zoals stukken met uv-straling, asteroïden e.d. en dan kijken we wat eruit komt. We verwachten deze zomer de eerste data.

Hoe was je eigen ervaring met de decentralisatie en centralisatie van macht in ruimteschepen toen je meedeed als crewleider aan de Mars-training van NASA?

Voor de duidelijkheid: als ik het over de decentralisatie van macht heb, betekent dat niet dat er geen leiders zijn. Tijdens mijn isolatietraining realiseerde ik dat er geen ultiem leiderschap bestaat, maar dat er meerdere wegen en vormen van leiderschap zijn die naar hetzelfde of gewenste resultaat kunnen leiden. Wat je eerder nodig hebt is faciliterend leiderschap, waarbij je zo goed mogelijk ten dienste staat van de groep en ook toegeeft dat je niet alles kan of weet. En dat is ook niet erg. Je macht berust niet op het brullen van orders, maar het overzien en faciliteren van een dialoog.

Hoe maakt de mens de overgang naar het nieuwe post-planetaire denken?

Er moet een cultuur los van de aarde ontstaan. Het post-planetair denken is 'we leven hier'. Waarbij de plek niet uitmaakt – of het nou een ruimteschip of een maanbasis is. De enige plek die wij nu hebben in de ruimte waar mensen leven is het ISS, maar dat is nog veel te beperkt. Er is geen ruimte voor het ontstaan van een eigen cultuur. Die cultuur zal het snelst ontstaan op het moment dat mensen buiten de aarde geboren kunnen worden.

Wil niet iedereen veel liever op aarde wonen, in plaats van op een grijze maan of een benauwd ruimteschip?

Mensen zullen schoonheid vinden in de plek waar ze vandaan komen. Ik denk dat we goed in staat zullen zijn buitenaards leven aangenaam te maken. Met goed doordacht design kan je een kist enorm aangenaam maken. De mens is heel plastisch. Mensen die worden geboren op een plek zullen koste wat het kost op die plek willen blijven, ook al lijkt dat totaal niet op de grootste blauwheid van de Aarde.

Je bent van oorsprong bioloog. Hoe houd je rekening met het gebrek aan zwaartekracht?

Ruimteschepen van de toekomst zullen kunstmatige zwaartekracht nodig hebben. Ik denk dat er een combinatie zal zijn van delen met artificiële zwaartekracht en delen zonder. Het andere grote gevaar is ruimtestraling. Die beschadigt het DNA waardoor cellen niet goed werken. Theoretisch moet het niet onmogelijk zijn om materiaal te ontwikkelen die de straling volledig stopt, maar daar zijn we nog lang niet.

Je hebt door de loop van ons gesprek een hele hoop problemen opgenoemd die zich voordoen als we in de ruimte gaan leven. Als het zo lastig is, waarom zouden we dan post-planetair willen gaan leven?

Het is heel ambitieus, maar ontdekken, exploreren en overwinnen van gevaren zit zo diep in de mens geworteld. Ik ben ervan overtuigd dat de menselijke soort door de ruimte gaat verspreiden.

Bedankt.