"Het is een kwestie van tijd": klimaatwetenschappers overwegen geo-engineering

Geo-engineering (waar voor zo ver ik weet nog geen Nederlandse term voor bestaat) is het ingrijpen in het klimaatssysteem van de aarde om haar af te koelen. Het is een omstreden wetenschap. Zo omstreden dat sommigen stellen dat het helemaal niet gedaan moet worden. Toch zijn er 300 wetenschappers, beleidsmakers, juristen en NGOs naar Berlijn afgereisd om het erover te hebben. De bijeenkomst is de grootste geo-engineeringconferentie ooit.

De paradox rond geo-engineering is belangrijk om het concept te begrijpen – het maakt iedereen die eraan werkt bang. Maar dat geldt ook voor het vooruitzicht dat we niet snel genoeg onze koolstofemissies kunnen verminderen om catastrofale klimaatsverwarming tegen te gaan.

"We moeten beslissen wat het betekent als mensen gaan proberen om het klimaat in bedwang te krijgen," zei Dr. Mark Lawrence, wetenschappelijk directeur van de Institute for Advanced Sustainability Studies, die het congres opende.

Zijn statement geeft een goed beeld over waar het staat met geo-engineering: geïnteresseerde wetenschappers willen meer onderzoek en stellen ideeën voor om het klimaat te controleren; politici en beleidsmakers willen niet graag betrokken worden; mensenrechtenorganisaties zijn bezorgd over de gevolgen; en juristen declareren al dat de meest ambitieuze voorstellen "onbestuurbaar" zijn.

een paar tegenstanders willen keihard aan de rem trekken

En een paar tegenstanders willen keihard aan de rem trekken.

Toch nemen meer mensen dan ooit het serieus dat geo-engineering op een dag werkelijkheid gaat worden.

Als dat zo is, gaat de groep die zich in Berlijn verzameld heeft een grote rol spelen: wetenschappers en maatschappelijke leiders – grotendeels blank, man, Amerikaans en Europees – die jarenlang hebben bestudeerd hoe en wanneer het wereldwijde klimaat aangepast kan worden. Dat is tenminste wat er opgemaakt kan worden uit de eerste twee dagen van de conferentie.

De plannen vallen in twee categorieën – extreem omstreden zonnestralingsmanagement, zoals het verspreiden van aërosolen in de stratosfeer om zonlicht te reflecteren, en minder controversiële CO2-verwijderingsplannen, zoals machines gebruiken om CO2 uit de lucht te filteren.

De wetenschappers hier zijn grotendeels voor het toestaan van meer onderzoek – zo lang het streng gemonitord en internationaal gereguleerd is. De hot topic van de eerste dag was de zogenaamde Berlin Declaration, een document van Oxford-antropoloog Steve Rayner dat een framework voorstelt voor wetenschappelijk onderzoek naar geo-engineering.

"We moeten letten op de mening van de maatschappij," stelt hij en zouden "niet verder moeten gaan zonder een transparant en open proces." Tot dusver voorgestelde experimenten, zoals een ballon oplaten die wolken kan kweken, zouden een verwaarloosbaar effect op het klimaat hebben, maar hebben desondanks wantrouwen opgewekt bij de massa. De implicatie is namelijk dat wetenschappers en overheden overwegen om geo-engineering in te zetten.

Ken Caldeira, een vooraanstaande Amerikaanse klimatoloog die geo-engineering steunt, betwijfelt de effectiviteit van die aanpak. En stelt bovendien dat er veel meer onderzoek nodig is:

"Het aantal dingen waarvan we denken dat we ze weten maar eigenlijk niet weten is veel groter dan we denken," zegt hij.

Aan het einde van de twee dag, suggereert klimaatstrateeg Rafe Pomerance dat ARPA-E, een incubator van de Amerikaanse overheid, zou moeten investeren in geo-engineering. In andere sessies omschrijven wetenschappers ideeën als 'enhanced mineral weathering,' zoals het dumpen van grote hoeveelheden van het mineraal olivine in de oceanen om CO2 te vangen wordt genoemd.

Het grootste deel van de discussie vind plaats in op een moeilijke middenweg: weinig mensen willen er volledig achter staan, sommigen vinden dat het helemaal niet besproken moet worden, en de meesten geven aan dat het meer en voorzichtig onderzocht moet worden. Politici zijn vooral terughoudend.

"Elke beslissing moet omkeerbaar zijn," aldus René Rospel, parlementariër van de Duitse SDP, die verder voor meer onderzoek leek te zijn. Georg Schutte, van het Duitse Ministerie van Onderwijs en Onderzoek, benadrukte dat de focus op CO2-reductie moest liggen. Maar:

"Er moet een plan B zijn," zei hij, "en dit is waarom we het debat al geruime tijd volgen, en waarom we betrokken willen zijn."

Tegenstanders waren vaak te vinden in de juridische en humanitaire hoek.

"Er zal iets misgaan," zei Dr. Pablo Suarez van het Rode Kruis in zijn toespraak. "Niet alles zal misgaan, maar er zullen dingen misgaan. En als iets misgaat zijn het de humanitaire organisaties die de rommel moeten opruimen. Daar ben ik bezorg om. Wie betaalt de humanitaire hulp in een wereld van geo-engineering?"

"De aanname van rationaliteit is veel te sterk," voegt Suarez eraan toe, en stipt nog even aan dat Latijns Amerika wantrouwig staat tegenover Amerikaanse en Europese pogingen om het klimaat te veranderen.

Het handjevol Afrikaanse wetenschappers beaamde dat. "Wat je doet, is het verbeteren van omstandigheden in sommige delen van de wereld, maar verslechteren in andere," aldus Dr. Cush Ngonzo Luwesi, van Kenya's Kenyatta University. Hij was het eens met de stelling uit een rapport uit 2013, dat voorstelde dat "zonnestralingsmanagement moet overzien worden door een nieuw instituut, idealiter met veto's voor Afrika en andere landen die kwetsbaar zijn voor klimaatsverandering."

Rachel Smolker, mededirecteur van Biofuelwatch, wees me erop dat de samenleving nauwelijks betrokken is bij dit thema – vrijwel niemand weet iets over wat overheden aan geo-engineering doen.

Ondertussen vonden sommige juristen het hele idee van geo-engineering onwerkbaar.

"Het is onbestuurbaar. En omdat het onbestuurbaar is, zal het enorme sociale kosten opleveren," volgens Sussex-professor Paul Nightingale, auteur van The Security Implications of Geoengineering. "Ik geloof er sterk in dat het compleet onbestuurbaar is."

"Het lijkt erop dat we er van uitgaan dat wetenschappers de geo-engineering gaan uitvoeren. Ik zou dat willen betwisten," voegde hij toe. "Wetenschappers zullen beperkt worden door internationale wetgeving. Het is veel makkelijker voor het leger om dit soort activiteiten uit te voeren."

Toch zijn er enkelen die geloven dat geo-engineering op de korte termijn ingezet kan worden. Dr. Stephen Salter, de vooraanstaande golfkrachtexpert die een autonoom schip voorstelt dat de wolken boven zee witter moet maken, was een van meest uitgesproken voorstanders die ik sprak. Hij benadrukte de risico's die de slinkende ijskappen als argument om zo snel mogelijk te beginnen met het witter maken van wolken – een methode die volgens hem makkelijk weer stilgelegd kan worden als het negatieve gevolgen heeft.

"Ik voel me een buitenstaander. De meeste mensen hier willen niet dat dit gebeurt," zegt Salter. "Er zijn vier of vijf mensen die hier gekomen zijn om dit te laten gebeuren, en ze voelen zich allemaal als ongenode buitenstaanders.

Of ze het nou wilden of niet, leken de meeste wetenschappers die ik sprak geo-engineering als onvermijdelijk te zien, omdat de mensheid te weinig doet aan klimaatverandering. Meerdere wetenschappers en analisten garandeerden zelfs geo-engineering. Rayner zelf vertelde me dat een van de redenen waarom hij de Berlin Declaration opstelde, was omdat er met of zonder framework, ergens wel een wetenschapper gaat zijn die iets gaat uitproberen.

Het consensus leek dat experimenten met geo-engineering aanstaande zijn. Het is slechts een kwestie van tijd.