Hoe academische piraterij een omstreden en populaire zaak is geworden

In oktober 2008 vierden twee van de grootste academische uitgevers, Elsevier en Thieme, een overwinning tegen een internationaal systeem voor piraterij. Dit systeem zou betrokken zijn bij het illegaal kopiëren verkopen en verspreiden van wetenschappelijke tijdschriften.

Een Vietnamese ondernemer gebruikte bij dat opgedoekte systeem oude ongebruikte emailaccounts om zich als verkoper voor te doen. Hij zocht daarmee contact met academici om toegang tot wetenschappelijke tijdschriften aan te bieden met korting. De onwetende academici maakten geld over naar niet-bestaande websites van zogenaamde uitgeverijen en ontvingen vervolgens kopieën van de wetenschappelijke tijdschriften in hun mailbox.

Nu is er ondertussen een ander systeem voor piraterij opgekomen, dat ook de aandacht trekt van Elsevier. Dit systeem lijkt echter meer op een product van een Silicon Valley startup dan iets van de zwarte markt.

De nieuwe piraat, Sci-Hub, beschrijft zichzelf als de eerste piratenwebsite ter wereld die open toegang biedt tot miljoenen wetenschappelijke artikelen. Er zijn meer dan 47 miljoen artikelen gratis beschikbaar, volgens eigen schatting, die worden gehost door servers buiten de Verenigde Staten.

In juni 2015 volgde een klacht tegen de oprichters van de site. Elsevier slaagde er in om Sci-Hub af te schrikken toen een districtsgerechtshof in New York de site schuldig bevond aan het schenden van copyright. Maar als je weet waar je moet zoeken, is de site nog steeds beschikbaar.

De voorpagina van academische piraterij

Sci-Hub was opgericht door Alexandra Elbakyan, een universiteitsstudent in Kazachstan. Toen zij haar onderzoek deed naar machine-breinkoppelingen, merkte ze hoe moeilijk het is om toegang te krijgen tot wetenschappelijke literatuur. Het beste onderzoek zit achter het slot en grendel van dure tijdschriften waar je zonder abonnement niet in kan kijken. Academici en studenten in rijkere landen krijgen deze toegang via hun universiteit. Onafhankelijke onderzoekers en academici in minder rijke landen zijn vaak afhankelijk van piraterij.

Zoals veel studenten, richtte Elbakyan zich tot informele gemeenschappen op het web, om toegang te krijgen tot de artikelen die ze nodig had. Maar anders dan al die studenten die haar voor gingen, automatiseerde ze het systeem en veranderde zo permanent de wereld van de wetenschap voor studenten over de hele wereld.

Het basisconcept van Sci-Hub, wat draait om open toegang tot wetenschappelijke artikelen voor diegenen die geen toegang krijgen via hun universiteit, is niks nieuws. Dit soort informele uitwisseling van informatie gebeurt al jaren via de website Reddit.

Reddit-gebruiker Laverabe, een typische hedendaagse Redditor met interesses in Linux, marihuana, atheïsme en zijn kat, startte de /r/Scholar subreddit in juni 2009.

De eerste paar maanden gebeurde er weinig. De eerste participanten leken weinig te snappen van de precieze bedoeling. Op 8 april 2010 spoorde Laverabe mensen aan om zijn subonderwerp te gebruiken om wetenschappelijke artikelen aan te vragen. Vervolgens zijn er in de twaalf maanden erna honderden artikelen op verzoek uitgewisseld. Vandaag doen er 26.000 mensen aan mee.

"Wanneer ik kan, zal ik je helpen met toegang tot wetenschappelijke kennis," zei Paper_Fairy, een moderator van /r/Scholar en onderzoeksassistent aan een niet nader genoemde "grote universiteit" in Noord-Amerika.

Deze vorm van het delen van kennis kan bijna overal gebeuren wanneer er een online gemeenschap bestaat met genoeg gebruikers. Sinds 2011 gebruiken studenten, academici, bloggers en journalisten al #ICanHazPDF om sympathieke Twitter-gebruikers aan wetenschappelijke artikelen te helpen.

Sci-Hub ging met dit concept een stap verder. Als een gebruiker zijn verzoek intypt in de zoekmachine van Sci-Hub, dan wordt gecheckt of zijn aanvraag overeenkomt met een artikel in het archief van de Library Genesis (LibGen) database. Als het artikel nog niet aanwezig is in de database, dan probeert Sci-Hub het artikel te verkrijgen via andere proxy 's met logins van universiteiten die zijn gedoneerd of gestolen.

In dit geval ontvangt de gebruiker een .pdf en wordt het artikel toegevoegd aan de LibGen database. Een studie uit 2016 vond dat de LibGen database met ongeveer 2,700 artikelen per dag groeit. Dit betekent dat onderzoekers in ontwikkelde landen uitgebreid toegang hebben tot artikelen die wel 25 euro per stuk kunnen kosten.

Wat zit er in de naam?

Nu er meer gratis informatie beschikbaar is online dan ooit tevoren, waarom is toegang tot wetenschappelijke kennis dan zo duur?

De waarde van academische output wordt doorgaans berekend door bijvoorbeeld te meten hoe vaak een artikel wordt geciteerd. Daarom moeten academici frequent publiceren om zich te verzekeren van financiering. Als hun artikel wordt gepubliceerd in een prestigieus tijdschrift met een hoge impact factor, is de kans groter dat hun werk vaker wordt geciteerd. Omdat de beste academici in de rij staan om gepubliceerd te worden in deze tijdschriften, kunnen de uitgevers hier grote bedragen voor vragen.

Vaak wordt er gerefereerd naar de toenemende kosten van academische tijdschriften als de "tijdschriftencrisis". Het heeft zelfs kritiek aangewakkerd bij een aantal van de rijkste universiteitsbibliotheken, die zich publiekelijk uitspreken over de moeite die zij hebben om studenten de nodige middelen te verschaffen.

Ondertussen uiten uitgevers kritiek door te benadrukken hoe complex hun rol is en de hoge kosten die daarmee gepaard gaan. Gemma Hersh, beleidsdirecteur bij Elsevier, legt uit dat "prijzen correleren met impact factor". Wanneer er gevraagd wordt waarom de kosten zo hoog zijn, benadrukt Hersh dat "uitgevers niet werken via systeem gebaseerd op kosten [..], maar via een systeem dat is gebaseerd op de waarde van ons aanbod."

Breek deze muur af

Tussen de gevestigde uitgevers die zorgvuldig hun collectie bewaren en de academische piraten die druk bezig zijn met het verwijderen van de prijskaartjes, liggen veel nieuwe kansen voor het ontwikkelen van een tussenweg.

Uitgeven met open access verwijdert de restricties voor lezers en kan in vele vormen voorkomen. Een voorbeeld is de "gouden open access" waarin auteurs de kosten van het publiceren en verwerken zelf op zich nemen.

De adoptie van open access is geregistreerd sinds begin 2005 door een organisatie genaamd ROARMAP (The Registry of Open Access Repository Mandates and Policies). Zij hebben het beleid op dit gebied van onderzoeksinstituten en financiers in kaart gebracht. Een collectie van 132 beleidsmaatregelen in 2005 is nu gegroeid tot een lijst van 762. In een vergelijkbare periode is het Directory of Open Access Journals (DOAJ) nu gegroeid naar 11.590 tijdschriften, vergeleken met 300 tijdschriften in 2003.

De waarde van alle open access is ook duidelijk geworden voor grote uitgevers. Dit blijkt uit de recente overname van de open database Social Science Research Network door Elsevier.

Supporters benaderen open access als een moreel streven en als een historisch keerpunt voor academici die rechtvaardigheid bieden door toegang tot informatie te verschaffen op een tot voor kort onvoorstelbare schaal.

Jo Guldi, een historicus aan de universiteit van Brown, is ook zo'n academicus. Zij pleit voor een gedachtegang, in deze tijd van technologische veranderingen, waarbij er kritisch wordt gekeken naar de organen die publiceren en verspreiden. Guldi was coauteur van De Geschiedenis van het Manifesto, dat met open toegang is gepubliceerd door de Cambridge universiteitspers in 2014.

Guldi legt uit in een blogpost dat zij en haar coauteur David Armitage pleiten voor "open toegang omdat wij streven naar een manier voor toegewijde academici om een breder publiek te kunnen bereiken. Zo kunnen we van elkaar leren terwijl er nog wel een verbondenheid bestaat met de universiteitspers." Projecten voor publicaties als deze kunnen een belangrijke rol spelen voor de legalisering van open toegang tot wetenschappelijke artikelen. Zo kunnen instituten zelf over autoriteit beschikken van hun gepubliceerde werk, terwijl er in mindere mate vanuit een winstmakend oogpunt gewerkt wordt.

Hoe gaat het verder?

In 2008 werd de Vietnamese piraat geïdentificeerd door autoriteiten. Met zijn bevroren bankrekening biechtte hij al zijn daden op en ging akkoord met de vereiste zijn piraterij te stoppen. Ook moest hij een boete betalen. Projecten zoals die van Sci-Hub zijn moeilijker aan te pakken.

Sci-Hub wordt gelabeld als de 'Napster voor de academische uitgeverswereld.' Ondanks alle inspanningen van uitgevers, verandert het perspectief van onderzoekers als het gaat om toegang tot wetenschappelijke artikelen en de kwaliteiten die ze zoeken in uitgevers.

De Italiaanse onderzoeker Matteo de Felice vatte zijn frustraties als volgt samen: "ik hoop op een meer divers ecosysteem op het gebied van publiceren, dat is alles". Het lijkt een simpel verzoek. Maar met alle voorgedane rechtszaken in New York, verstokte tegenstanders en winsten van miljoenen dollars die beschermd worden, zal de eeuwenoude wetenschappelijke wereld geen makkelijke jaren tegemoet gaan.