Klimaatjournalist Jelmer Mommers: "We hebben een nieuwe Michael Jackson nodig"

Dit gesprek is onderdeel van onze nieuwe reeks Het Grote Interview. De komende maanden praten we met de mensen die zich bezighouden met de grote ontwikkelingen die onze directe toekomst gaan bepalen. Deze week: klimaatjournalist Jelmer Mommers. Het lijkt soms alsof niemand wat geeft om klimaatverandering. Wie dagelijks bezorgd is, kan het gevoel hebben dat er niemand anders ter wereld mee bezig is. "Ik weet niet wat ik er aan kan doen. Ik voel me zo klein," zei iemand eens tegen mij. En dat is heel begrijpelijk. Mensen voelen zich alleen en klein tegenover dit gigantische probleem. Hoe praat je er over? Liever niet, denken de meesten. Het is geen populaire praat op de borrel. Maar wie het onderwerp om wat voor reden toch regelmatig aansnijdt, weet dat er in Nederland eindeloos veel mensen bezig zijn met duurzaamheid, ieder op hun eigen manier. De een leeft volgens een streng dieet, de ander probeert zich via investeringen in groene projecten eervol tot de klimaatcrisis en het nageslacht te verhouden; weer anderen schrijven. Tot die laatste groep behoor ik. Klimaatjournalist van De Correspondent Jelmer Mommers ook. Het afgelopen jaar heeft hij à la Joris Luyendijk via anonieme bronnen een van de grootste olie- en gasmaatschappijen ter wereld geprofileerd: Shell. En dat was voor mij reden om met hem in gesprek te gaan. Over de opmerkelijke bevindingen die voort zijn gekomen uit zijn Shelldialogen, over de noodzaak nu in te grijpen en het einde-van-de-wereld-denken. We hadden het ook over Cowspiracy en Michael Jackson, maar vooral over hoe hij de klimaatcrisis persoonlijk ervaart.

Motherboard: Waarom Shell?
Jelmer Mommers: Ik had ook zonne-energie kunnen onderzoeken – hoe is het om nu in de zonne-energie te werken, wat gebeurt er en hoe zien die mensen de toekomst voor zich? - maar zonne-energie is minder dan één procent van onze energie. En Shell is gewoon nog steeds alles, zo ongeveer. Dat vond ik wel fascinerend. En ik vond het belangrijk om niet alleen te schrijven vanuit de bekende groene hoek, maar ook andere mensen aan het woord te laten.
Ik heb ook weleens gedacht dat als ik het energiesysteem echt zou willen begrijpen, ik dan zelf een paar jaar bij Shell had moeten werken. Want de interessantste ideeën over verduurzaming komen niet per definitie uit de activistische groene hoek. Het activistische verhaal is soms noodgedwongen versimpeld.
Ja. Ik denk dat mensen bij Shell meer gevoel hebben voor de onbeweeglijkheid van het systeem, en hoe totaal alomtegenwoordig olie en gas nog zijn. Dat vind ik een belangrijk perspectief voor het debat. Shellers zijn voor het grootste deel integere, goede mensen. Ik geloof niet in een wereld waarin mensen opstaan en naar hun werk gaan, en denken: ah, ik ga het klimaat eens lekker verpesten.

Hoe werd in het bedrijf gereageerd op een opmerking van CEO Ben van Beurden dat ze "alles gaan oppompen tot de laatste druppel."
Ik denk niet dat mensen blij waren met die uitspraak. Hij had het natuurlijk niet zo moeten zeggen, maar volgens mij was het de journalist die zei: "dus u pompt alles op?" En dan is het best wel normaal dat je het woord van de interviewer overneemt in jouw antwoord. Volgens mij is dat helemaal geen woord dat hij normaliter zou gebruiken. Het klinkt alsof hij totale lak heeft aan de wereld, maar dat geloof ik echt niet.
Ik denk eerder dat hij er zelf ook niet zo gek veel aan kan doen.

Ja?
Ja. Dat heet dan in de theorie 'pad-afhankelijkheid'. Als je een ding heel goed kan, en dat is naar olie en gas boren, dan is dat wat je gaat doen. En dat is niet zozeer uit kwade wil, dat is eerder een beetje tragisch. Bovendien: niets is zo winstgevend als olie.

Maar is dat de enige verklaring? Shell heeft zelfs duurzame investeringen teruggedraaid.
Ik vind Shell zeker niet ambitieus genoeg. Zelf zeggen ze: "We waren te vroeg." Ze hebben onder Jeroen van der Veer [van 2000 tot 2013 CEO van Shell, red.] geïnvesteerd in zonne-energie en windenergie. Dat hebben ze weer verkocht, naar verluidt omdat aandeelhouders begonnen te klagen dat het te weinig geld opbracht.
Dat vond ik een heel belangrijk moment in de aandeelhoudersvergadering die ik heb gezien [De jaarlijkse aandeelhoudersvergadering van Shell, Red.] Op een gegeven moment vraagt een institutionele belegger aan het bestuur: "Vinden jullie niet dat er wat minder dividend uitgekeerd moet worden? Want jullie zijn nu aan het lenen om ons dividend uit te keren, en daar gaan jullie kapot van."
CFO Simon Henry, een Brit met een heel aimabel gezicht, zegt vervolgens dat hij ook graag zou zien dat het anders was, maar dat de meeste aandeelhouders nu eenmaal altijd maximaal rendement willen. Het bestuur zit zelf dus ook klem.

Genoeg over Shell. Waarom schrijf je over klimaatverandering?
Ik ben er laatst achter gekomen dat mijn hele engagement met de wereld is begonnen met de "Earth Song" van Michael Jackson.

Haha
Wij zijn denk ik de eerste generatie die echt met het idee van klimaatverandering is opgegroeid. Ik ga er binnenkort over schrijven: 1995. Michael Jackson. Hij had gewoon het antropoceen al in kaart gebracht. "What have we done to the world. Look what we've done." De hele clip suggereert dat de mens onuitwisbare sporen nalaat. En dat het moet stoppen.

Denk je dat de wereld op tijd de transitie kan maken naar een schone economie?
We weten zo ongeveer zeker dat we 1,5 en 2 graden wel te verstouwen krijgen en waarschijnlijk een stuk meer, dus die energietransitie gaat dat helaas al niet meer tegenhouden.'

Ja. Dit is waarom ik de optimistische berichten over oplossingen en successen in de energietransitie ook problematisch vind. Het is niet realistisch om te juichen. Ik merk aan mezelf dat ik me tegen dat optimisme verzet.
Volgens mij moet je onderscheid maken tussen klimaat en energie. We kunnen in hoog tempo overstappen naar een nieuw energiesysteem, en dat is een reden tot hoop. Over het klimaat kunnen we niet optimistisch zijn. We weten dat het erger wordt. Dat betekent niet dat de wereld opeens stopt, maar wel dat alle problemen die we nu al hebben gradueel erger gaan worden. Bepaalde regio's worden onbewoonbaar, mensen met weinig water komen met nog minder water te zitten, conflicten over grondstoffen zullen verergeren. Dat is eigenlijk gewoon de voortzetting van de tragische geschiedenis van de mens.
Het klimaatverhaal slaat neer in oude groeven, alleen worden alle problemen een graadje erger - alsof we het volume omhoogdraaien van problemen die we toch al hebben.

Mag een schrijver activistisch zijn?
Een schrijvende klimaatjournalist moet een beetje activistisch zijn. Ik heb weleens opgeschreven dat als journalisten braaf blijven verslaggeven over dit probleem, er dan nog niks opgelost wordt. Je moet dus gewoon hardop zeggen dat er meer nodig is.

Maar ik zou je niet direct activistisch noemen. Je baseert je wel op de wetenschap en die impliceert dat er meer maatregelen nodig zijn. Is het activistisch om die boodschap als journalist over te brengen, of toon je gewoon de feiten?
Ja dat is zo, maar ik realiseer me wel dat ik mensen moet informeren uit het publieke belang. En dat is niet het belang van Shell. En ook niet van het ministerie van Economische Zaken, want dat is diep verstrengeld met de aardgaswinning.

Welk verhaal moeten we vertellen? Moeten we klimaatverandering voorkomen voordat het te laat is, of moeten we ons aanpassen aan een wereld die minder stabiel is?
We moeten ons leren aanpassen. Het is echt geen probleem meer dat we kunnen voorkomen; het is een probleem waar we mee kunnen leren leven. En we kunnen dus nog steeds voorkomen dat het nog veel verder uit de hand loopt.
Het is niet genoeg om alleen verslag te doen van het probleem. We moeten mensen helpen nieuwe ideeën op te doen om helder na te denken over dit probleem. Ik zou mijn werk niet kunnen doen zonder de verslaggevers, maar al met al helpen kranten je in het dagelijks leven niet heel erg om over dit probleem na te denken. Mensen blijven hangen in de gedachte dat we naar de kloten gaan.
En dat is ook wel zo, veel dingen gaan slecht - kijk bijvoorbeeld naar het verlies van biodiversiteit - maar het is ook te kort door de bocht.

Het einde van de wereld is helemaal niet nabij.
Nee. Ik las gister jouw interview met Roy Scranton, die klimaatverandering vergelijkt met het onder ogen komen van je eigen sterfelijkheid. Ik snap dat het in dezelfde sfeer ligt, maar klimaatverandering en de dood zijn niet hetzelfde.
Als jij sterft, dan stopt voor jou alles. Maar voor de samenleving op collectief niveau komt dat moment er gewoon niet. En dat is ook iets om hoop uit de putten. Ik moet vaak denken aan een citaat van Lewis Lapham. Dat is een historicus. Ik heb van een vriend een boek gekregen met alle apocalypsen van de hele wereld.

Dat boek wil ik hebben.
Het is heel leuk. Hij concludeert eigenlijk dat de mens altijd voelt dat het nooit meer goed gaat komen. Alsof er een eindpunt is. Maar dan schrijft hij de prachtige zin:
"Even in the midst of vast destruction and the forsaken cries of an immense multitude, the sun shines and somewhere else on the horizon the human spirit sails calmly on." En zo is het.
Als Nederland in het slechtste geval over honderd jaar niet meer bewoonbaar is, dan is dat voor onze kinderen het einde van de wereld - van een wereld, maar ergens anders gaat het de wereld gewoon door.

Life will find a way.
Ja.

Dan is er nog de kwestie dat geen twee mensen het met elkaar eens zijn, terwijl er over klimaatbeleid juist overeenstemming moet zijn.
Ik kreeg een brief van een lezer en die zei hetzelfde. Hij schreef een brief aan zijn kleinzoon vanuit het jaar 2099. Wat mooi was, is dat hij zich verplaatste in de toekomst. Hij zei: "We hebben best wel wat fouten gemaakt met fossiele brandstoffen, maar jij moet groot denken."
Ik vond die zin heel goed: "je moet groot denken." Er is veel strijd om kleine dingen, maar we moeten ons daar geen zand door in de ogen laten strooien – dat is wat hij bedoelde met "je moet groot denken." Er wordt ook winst geboekt, en dat mogen we niet vergeten, ook al is verandering retetraag. Het grote perspectief geeft zin aan het leven. En dat is best wel prettig.

Wat ontbreekt nog?
Een Michael Jackson! Is er nu een popster die het lot van de aarde bezingt? Die moet er nu weer komen.

Leonardo Dicaprio?
Ja. Die wel hè. Maar dan moet hij wel clips gaan maken. Hij moet gaan zingen.

Hij financierde de docu Cowspiracy.
O, ja? Vervelend hè?
Ja, dat vind ik echt een draak van een film.

Het is gewoon heel schadelijk dat de film zo slordig met de cijfers aan de haal gaat, ook al is het punt dat er een enorm verband is tussen broeikasgassen en de veeteelt nog zo belangrijk.
Ja, daarom. Nou, daar zijn we het dan over eens. Journalistiek gezien kraakt die film.

Toch verlegt hij de grens van het debat. Overdrijving werkt dus wel.
Ja, maar elke keer als ik iets schrijf, zeggen mensen: "ja, maar eigenlijk is veeteelt de allergrootste veroorzaker van klimaatverandering." Dan moet ik elke keer weer zeggen dat het niet klopt. En dat komt doordat hij [de regisseur Kip Andersen, Red.] dat uit een gammel onderzoek heeft gehaald. Als je er tegenin gaat, wek je weer de indruk dat het je niks kan schelen, maar dat is niet zo.

Minder vlees eten is op individueel niveau wel de meest effectieve manier om iets te doen tegen klimaatverandering.
Ik ben zelf ook vegetariër om die reden.

Ik vind gedrag het allerlastigste onderwerp. Ik ben namelijk absoluut niet moralistisch, maar eigenlijk zou iedereen minder vlees moeten eten. Al helemaal als je over klimaatverandering schrijft.
Ik ben zelf ook geen heilig boontje. Ik eet zonder goede verklaring nog vis, bijvoorbeeld. Ja, je moet een persoonlijke bijdrage leveren, en je kan niet over klimaatverandering praten als je er zelf in je eigen leven totaal geen rekening mee houdt. Maar je moet volgens mij niet je eigen CO2-voetafdruk verwarren met je vermogen om iets nuttigs te doen, en of je toestemming hebt om hier iets over te zeggen.
Het punt van dit hele gesprek is denk ik om het systeem te veranderen en ervoor te zorgen dat deze eeuw niet de geschiedenisboeken ingaat als het moment dat alles alleen nog maar slechter werd. Dat is het punt: het is niet zo dat je zelf eerst al je CO2-uitstoot moet hebben gecompenseerd. Leven is impact veroorzaken. Daar kun je in feite niet zo heel veel aan doen.

Dat is dus ook een beetje het gevolg van Cowspiracy: een aversie tegen het leven zelf.
Er zit veel misantropie in de milieubeweging. Dat begint al bij Rachel Carson die in 1964 een boek schreef over DDT, Silent Spring. Daar komt heel erg het beeld van de onbedorven natuur en de verderfelijke mens vandaan. Dat is een beeld dat heel veel mensen hebben opgeslagen: van de mens als een soort verderfelijke diersoort, een parasiet die de aarde leegzuigt. Maar dat klopt gewoon niet. Er zijn ongelooflijk veel dingen om blij van te worden. We zijn echt een supercoole soort en ik weiger in die misantropische gedachtegang mee te gaan.