Hallucineren zonder drugs: 10 minuten in de spiegel staren is genoeg

Heb jij wel eens in de spiegel gekeken en een ander persoon dan jezelf zien terugkijken? Ik laatst nog, en ik had niet eens hallucinerende drugs genomen. Gewoon door mezelf tien minuten lang in een slecht verlichte ruimte aan te staren in een spiegel.

Een paar weken geleden publiceerde Italiaanse psycholoog Giovanni Caputo een onderzoek naar de zogenaamde hallucinerende effecten van 10 minuten lang staren in de ogen van een ander. Het was een vervolgonderzoek van eerder werk, waarin proefpersonen aangaven vreemde dingen te zien als ze tien minuten lang intens naar zichzelf in de spiegel keken.

Meer dan de helft van de proefpersonen vertelden dat ze enorme vertekeningen van hun eigen gezicht zagen, anderen zagen hun (soms al overleden) ouders terugkijken, en weer anderen zagen een onbekende, een oude vrouw of zelfs een dier in hun weerspiegeling terugkijken. 48% van de respondenten zagen "fantastische en monsterachtige wezens" in de spiegel.

Bij de experimenten waarbij twee vreemden tegenover elkaar werden gezet zagen mensen soortgelijke vervormingen optreden in het gezicht van de ander; misvormingen, veroudering, verandering van ras, zichzelf en monsterachtige trekjes kwamen bij meer dan 50% van de proefpersonen voor.

De opzet van de experimenten was simpel. In beide gevallen moet het in een relatief stille kamer plaatsvinden, waar het licht zo veel mogelijk gedempt is – je moet nog wel iets kunnen zien, maar het moet een beetje moeite kosten.

Dit klonk bijna te mooi om waar te zijn. Dit moest uitgeprobeerd worden. En ik kan je nu al vertellen, het stelde niet teleur.

Door veel sites werd dit onderzoek opgepikt onder titels als "Trippen zonder drugs," wat meer dan genoeg reden was om de experimenten zelf uit te voeren. Je hebt tenslotte niks anders dan een ander mens, een flauw verlichte kamer, twee stoelen en wat tijd nodig. De laatste drie waren geen probleem.

Iemand strikken om in die donkere kamer (het opslaghok in de kelder) tien minuten diep in de ogen te kijken bleek iets ongemakkelijker. "Hey Ewout, heb je tien minuten om even mee te gaan naar de kelder om elkaar in een donkere kamer 10 minuten in stilte in de ogen te kijken? Dat schijnt cool te zijn," bleek niet genoeg uitleg, maar de verzekering van trippende effecten werkte wel overtuigend. Wat dat zegt over mijn collega's weet ik verder ook niet.

Enfin, tenzij je 16 bent en hevig verliefd, is iemand aanhoudend in de ogen kijken niet iets wat je dagelijks doet. Je kan je dus voorstellen dat mijn gedachtes de eerste paar minuten volledig in beslag werden genomen door verwarrende gevoelens. "Wat ben ik aan het doen? Waarom moet ik zo nodig iemand hierbij betrekken? Zie ik iets gebeuren?"

Ik was een beetje sceptisch over de vermeende effecten, maar al gauw begon er daadwerkelijk wel iets te gebeuren. Er trok een soort zwarte waas vanaf de periferie van mijn blikveld in golven naar het midden toe. Ewout's gezicht werd donker en het leek af en toe alsof zijn gelaatstrekken verdwenen of veranderden. Toen zijn neus ineens drie keer zo breed werd, proestte ik het uit van het lachen, waarbij ik zijn gezicht besproeide met speeksel. Dat maakte zoals je waarschijnlijk vermoed een einde aan de vervormingen.

Nadat Ewout zijn gezicht had afgeveegd, gingen we door en de vervormingen en verkleuringen kwamen terug. Ze kwamen in golven die steeds heftiger werden, tot mijn ogen scherpstelden of bewogen, dan ging het weer weg. Geluiden van buitenaf verdwenen en kwamen weer terug. Ik zag geen monsterachtig gezicht, maar de vervormingen en verkleuringen waren onmiskenbaar.

Mijn gevoel van tijd werd ook warrig. Af en toe voelde het alsof het heel lang duurde, af en toe alsof ik nog wel onbekend tijdsbestek zo zou kunnen zitten. Toen de timer na 10 minuten afging, leek het alsof we er maar eventjes hadden gezeten. Ik had een wollig gevoel in mijn hoofd, alsof ik plotseling uit een dutje gewekt was, dat een halfuur erna aanhield.

"Het voelde heel licht als paddo's, dat gevoel dat alles normaal wordt als je iets wil doen zoals je biertje pakken, maar als je loslaat dan werd alles vaag," was onze uiteindelijke analyse.

's Avonds probeerde ik het in navolging van het eerste onderzoek solo uit voor de spiegel. Het duurde even voordat ik het gevoel kon loslaten hoe het zou zijn voor mijn vriendin als ze plotseling thuiskwam en ik in een donkere kamer voor een spiegel intens naar mezelf aan het staren was, maar dezelfde vervormingen en verkleuringen kwamen terug. Het ene moment was ik een volledig zwart silhouet en het volgende moment zag ik mijn vader. Soms verdwenen mijn gelaatstrekken compleet en soms kwamen er Disclosure-achtige lijnen over mijn gezicht.

Op een gegeven moment dacht ik dat ik iets achter me zag bewegen, dat een plantenpot vervormd was tot een soort lang eng mens met een capuchon. Ik wilde bijna stoppen omdat ik dat eng vond, maar toen verdween dat weer en ging ik door tot de timer afging. Mijn vriendin kwam niet thuis, dus een tweede ongemakkelijke situatie werd me bespaard.

Volgens Caputo is een verklaring voor deze "Strage-face apparitions" dat het systeem in je brein dat gezichten herkent voor de gek wordt gehouden. Je ingebouwde gezichtsherkenning is zeer gevoelig, en in staat om gezichten die statistisch gezien weinig van elkaar verschillen te onderscheiden.

Daar komt bij dat ons visuele systeem zich gaat aanpassen als er lang naar een object gestaard wordt en dus lange tijd dezelfde informatie binnenkrijgt. Dat is de reden dat er subtiele visuele vervormingen optreden wanneer je lang naar een willekeurig object staart.

Caputo stelt dat de illusie in dit geval optreedt als er kleine vervormingen waargenomen worden in de randen, schaduwen en contouren van het gezicht, waarna je gezichtsherkenning overcompenseert en de gezichten van andere mensen, dieren of monsters 'herkent.'

Door te knipperen of je ogen te bewegen wordt het vervormende beeld als het ware gerefreshed waardoor de illusie verdwijnt – en na een tijdje pas weer terugkomt.

De proefpersonen in Caputo's onderzoek gaven trouwens ook aan emotionele effecten te ervaren na en tijdens de ervaring, maar daar merkte ik niks van. Misschien ben ik ongevoelig, misschien ligt het aan het feit dat de proefpersonen Italianen waren.

Al met al lijkt staren in ofwel de ogen van iemand anders of in je eigen ogen een redelijk effectieve manier om de effecten van sommige hallucinerende drugs te simuleren. En dat is best cool, aangezien je het bijvoorbeeld nu meteen kan doen, zonder er een kater of gênante foto's aan over te houden. Alles wat je hoeft te doen is wat tijd vrijmaken. En misschien iemand overhalen om in een donkere kast met je te zitten.