Gij zult niet de robots vrezen, maar de monopolies die erachter zitten

Algoritmes en automatiseringen maken hun opmars en worstelen hun weg naar onze werkplekken. Daardoor is er een rijzend gevoel ontstaan dat de werkloosheid flink zal stijgen in de nabije toekomst. Misschien nog niet direct, maar langzaam en zeker. Robots laten zien dat ze in staat zijn om banen te vervullen die in eerste instantie door mensen gedaan werden. Ze zijn preciezer dan wij, consistenter, werken langer door, zijn tevreden met hun werk (of ten minste niet ontevreden) en ze zeuren niet over een minimumloon.

Maar je zorgen maken over robots die "onze banen stelen" - een té simpele retoriek die maar al te bekend klinkt - negeert het grotere potentieel binnen onze economie. Die toekomstige sociale verandering was het onderwerp van discussie bij een debat dat werd georganiseerd door Nesta in London. In het debat werden cijfers van de technologische en economische sector bijeen gebracht om zo meer licht op de hele discussie te kunnen werpen.

Izabella Kaminska, een financiële blogger van FT Alphaville ging met gestrekt been de discussie in. "Wat is het extreme voorbeeld van hoe dingen compleet fout zouden kunnen gaan?" vroeg ze. Voor het antwoord moeten we niet kijken naar onze robotische medewerkers, maar naar hun makers. In een technologische revolutie zullen de eigenaren van technologie de macht hebben. We moeten ons eigenlijk zorgen maken om de bedrijfsmonopolies. Zoals Kaminska het zelf verwoorde: "Wat gebeurt er in een wereld waar één bedrijf alles bezit?"

In haar hoofdstuk van Nesta's nieuwe boek over hetzelfde onderwerp, Our Work Here Is Done: Visions of a Robot Economy, vertelt Kaminska over "Silicon Valley's God complex." Ze legt verbanden tussen de kenmerkende karakteristieken van hoe we een god waarnemen in vergelijking met de kapitalistische elite. Zoals ze zei in haar praatje, "De ultieme monopolie is eigenlijk een technologisch verrijkte god."

Er zijn reeds een aantal voor de hand liggende kandidaten voor Kaminska's techgod - de Googles en Apples: grote techbedrijven die onder hun vlag op rap tempo andere bedrijven opslokken voor grote sommen geld. Hiermee verlengen ze hun tentakels naar de hoeken en gaten in onze levens waar ze nog niet eerder zaten.

Zonder dat we het goed en wel door hebben is de angst van zulke grote bedrijven die de touwtjes in handen hebben misschien wel de motivatie om sceptisch te zijn over robotische arbeiders. Er is een neiging om aan te nemen dat de robotrevolutie sowieso een slechte ontwikkeling is: dat het werkloosheid zal veroorzaken en daarmee slecht is voor een groot deel van de bevolking. En dat terwijl het de zakken vult van degenen die bovenaan de kapitalistische piramde staan.

Die visie wordt ook opgeroepen door Frances Coppola in haar hoofdstuk in het boek. Ze legt uit dat het zakken van automatiseringskosten en een verhoogde competitie om de banen die er over blijven, drastische gevolgen zouden hebben voor de lonen. Deze zullen in een vrije markteconomie namelijk compleet uitgehold worden.

"Maar de meeste Westerse overheden hebben minimumlonen die perk en paal stellen aan lonen. Wanneer de kosten van automatisering zakken, zou het om die reden oneconomisch zijn om in ontwikkelde landen mensen in dienst te nemen voor banen die geautomatiseerd kunnen worden, zelfs voor minimumlonen," zei ze.

Maar terwijl dit scenario vaak gepresenteerd wordt als onvermijdelijk, staat ze er op dat dit niet zo hoeft te zijn. Er is een andere, veel optimistischere verhaallijn: robots kunnen onze kwaliteit van leven drastisch verbeteren. De banen waar ze goed in zijn - de enige waar ze tot nu toe in staat zijn - zijn de saaie, repetitieve, moeizame werkzaamheden. Door de monotone taken uit onze handen te nemen, zouden ze ons van geestdodend werk kunnen bevrijden zodat wij mensen kunnen doen waar we een unieke bekwaamheid voor hebben: het volbrengen van creatieve taken, zorg dragen voor elkaar, en communiceren.

Dat coöperatieve model is op dit moment realistischer. Nick Hawes, een robot-deskundige van Birmingham University, bracht de discussie weer naar aardse sferen. Hij herinnerde iedereen er aan dat er nog lang geen sprake is van een wereld die door robots gerund wordt doordat robots best wel slecht zijn in de meeste dingen. Ze zijn goed in dingen in de gaten houden, zoals de robotbeveiliger die ik vorige week ontmoette, maar ze zijn heel slecht in het omgaan met onzekerheid, of überhaupt dingen begrijpen.

"Laat je niet meeslepen door ideeën waarbij er mensachtige robots rondlopen en dingen doen," zei hij.

Maar de beperkingen van robots zijn volgens Coppola juist wat kan leiden tot een "fantastische mogelijkheid" in plaats van de economische ramp die velen vrezen. "In de post-technologische wereld zal wederzijds begrip het werk van mensen zijn en, met robots, voor elkaar zorgen," zei ze. (In haar visie zouden robots de fysieke kant van zorg doen.)

Ze stelde zich een haarsalon van de toekomst voor, waar robots het perfecte kapsel zouden leveren. Maar menselijk personeel zou de meest belangrijke rol vervullen - het begrijpen van de behoeftes van de klanten (en het geliefde kapperspraatje natuurlijk.)

Maar om deze utopische toekomst werkelijkheid te laten worden, benadrukte ze dat er een verandering in de houding moet komen over het idee dat werk alleen betekent dat men spullen produceert, en dat er ook politieke actie moet komen. Dit werd beaamd door techno-econoom Carlota Perze, die een meeslepend argument presenteerde over het feit dat we een nieuwe gouden eeuw kunnen meemaken - als we de juiste economische beslissingen nemen.

We hebben strategieën nodig om banen te verschuiven naar de sectoren waar mensen beter presteren dan robots, en belasting- en bijstandsregelingen die mee gaan met de nieuwe economie. Uiteindelijk zal de robotrevolutie niet alleen een impact hebben op de technologie zelf, maar ook op hoe we het gebruiken - of nog belangrijker, of de mensen die het gebruiken "wij" zullen zijn, of een afgeschermde, elitaire "zij."

In ieder geval, als je het niet tof vind hoe de ontwikkelingen op dit moment gaan, geef dan niet de schuld aan verbeelde robotische leiders. Geef de schuld aan de mensen die er achter zitten.