Een universeel vaccin tegen kanker is misschien dichterbij dan je denkt

Momenteel is de kans ongeveer 50-50 dat je ooit in je leven kanker krijgt. Naast niet roken en gezond leven is er verder ook niet zo heel veel te doen om die kans veel te verkleinen. Zelfs onder rokers, obsessieve zonnebaders en groentehaters lijkt de prevalentie van kanker best wel random. Je kan geluk of pech hebben (soms heel veel), maar het blijft een kansspel.

Er zijn zo veel verschillende kankers en zo veel dingen die gezamenlijk of in enkelvoud kunnen toevoegen aan de kans op kanker. Het idee van een universeel vaccin tegen kanker lijkt daarom erg onwaarschijnlijk – ook gezien de enorme reikwijdte van de kankerepidemie. En gezien de consistentie en snelheid van nieuwe behandelingen voor kanker, lijkt een vaccin nergens op te slaan (en zeker niet voor farmaceutische bedrijven die extreem dure behandelingen aan het doorduwen zijn).

Toch is een universeel vaccin voor kanker iets waar actief naar wordt gezocht en het idee lijkt zo gek nog niet. In een artikel dat woensdag is gepubliceerd in Nature, beschrijven onderzoekers van de Johannes Gutenberg Universiteit de ontwikkeling van een potentieel vaccin dat werkt op het natuurlijke respons tegen virusinfecties van het immuunsysteem. De experimenten zijn eerst uitgevoerd in muismodellen, en vervolgens ook bij drie patiënten met gevorderde melanomen. Het vaccin, wat vooral bestaat uit een soort minuscule gifpijltjes met RNA, was in staat om specifieke anti-tumor immuunreacties op te wekken.

"Waarom is het zo moeilijk om een effectief vaccin tegen kanker te maken?" schreven de Nederlandse immunologen Jolanda de Vries en Carl Figdor in een bijgeleverd commentaar in Nature. "Een reden is dat de kankercellen in veel opzichten lijken op normale cellen en dat het immuunsysteem voorkomt dat eigen cellen worden aangevallen. Alleen relatief bescheiden immuunreacties ontstaan wanneer een vaccin antigenen bevat die in normale cellen ook voorkomen. Er kan alleen een sterke reactie verwacht worden wanneer de kankercellen ook uitgesproken antigenen bevatten die in normale volwassen cellen niet aanwezig zijn."

Dit is wat de RNA-pijltjes bereiken door genetisch materiaal van een virus na te bootsen. Het vaccin laat immuunreacties die normaal niet reageren op kankercellen – of soms juist in het voordeel werken van kankercellen – geloven dat er een virus rondwaart.

Door het eigen immuunsysteem van een patiënt aan te sporen tegen kanker te vechten is op zich geen vernieuwend idee. Het is echter een moeilijk concept gebleken om verschillende redenen. Immuuncellen activeren om ze te laten werken op specifieke targets is niet zo simpel. Voorgaande pogingen vereisten ingewikkelde techniek om antigenen en antilichamen te bewerken en in sommige gevallen zelfs dendrieten te construeren (de cellen die als boodschappers van immuuncellen fungeren)

De methode die hier wordt beschreven ontwijkt al dat gedoe door een elektronische lading te gebruiken als targetsysteem. In plaats van een zelfgekweekte cellen of een ingewikkeld nanodeeltjes, bevat het vaccin slechts een stukje RNA verpakt in een membraam van vetzuren, vergelijkbaar met en celmembraan. (Het combinatiepakket is bekend als (RNA-LPX). Door de relatieve proportie van RNA en vetzuren steeds aan te passen, waren onderzoekers in staat om deeltjes te maken met een enigszins negatieve lading. Deze lading komt van pas bij het sturen van de dendrieten, die aanwezig zijn in de milt en andere weefsels uit het lymfestelsel (beenmerg of lymfklieren).

De dendrieten nemen het RNA in zich op en produceren kankerspecifieke antigenen als gevolg. Deze antigenen veroorzaken vervolgens een T-cel reactie tegen progressieve tumoren in het lichaam – tumoren die anders genegeerd zouden worden door het immuunsysteem.

"[De] stimulatie van een sterke immuunreactie tegen lichaamseigen antigenen die zijn gezien in het eerste cohort patiënten ondersteunt de preklinische methode en de potentie van deze aanpak in de klinische setting," concludeert de studie. "RNA-LPX vaccins zijn makkelijk en goedkoop om te produceren en praktisch elk tumorantigen kan gecodeerd worden door RNA. De RNA immunotherapie van nanodeeltjes die hier wordt geïntroduceerd kan dus worden beschouwd als een universeel toepasbaar vaccin voor kankerimmunotherapie."

Zoals men zou mogen aannemen gezien de kleine onderzoekspopulatie (muizen en drie patiënten), is dit een heel preliminair stadium en is er nog veel onderzoek nodig. Maar een oplossing voor het kankerprobleem is op zijn minst iets meer in zicht gekomen.