Een 'uitknop' voor een verslaving klinkt goed, maar is geen oplossing

We hebben verslaving goed kunnen omschrijven. Er is een duidelijke lijn die moet worden overgegaan voordat een chemische afhankelijkheid de beloningscentra van de hersenen overneemt, daarna raakt het blijven gebruiken van een drug (of het uitvoeren van een gedrag oid) geworteld in ontwijkend gedrag. We hebben nog geen perfecte behandelingen voor verslaving. Zou een ‘aan/uit’ schakelaar met behulp van een lichaamseigen eiwit werken?

Als een gebruiker de lijn is overgegaan is hij niet langer meer op zoek naar een dopaminekick, maar in plaats daarvan ontwijken ze en tekort aan dopamine. De neuro-jager wordt de prooi; het verlangen naar fijne gevoelens verandert in een angst voor onprettige gevoelens. Als het mogelijk is om meer te weten te komen over die lijn, hoe het werkt en waar de lijn loopt, dan zou het mogelijk zijn om verslavingen te ‘verslaan’, en te behandelen bij de kern.

In minder abstracte termen: na een chemisch geïnduceerde en onnatuurlijk grote hoeveelheid dopamine beginnen mechanismen in de verslaafde de stoffen weg te houden uit hun hersenen, waardoor de neuronen ‘droog' komen te staan. Het resultaat is elke vorm van pijn: paniekaanvallen, misselijkheid, angst, ziek zijn – alles wat je kan bedenken dat vervelend kan zijn, samengepakt in één aanval. Het is een model dat verslaving en ontwenning ziet als soort van hetzelfde, twee kanten die verweven zijn in een rare neurochemische lus.

Het is al langere tijd bekend dat de wortel van deze pijn bij ontwenning een gebrek aan dopamine in de hersenen is, en dat het ontstaat als een verdedigingsmechanisme. Dit hebben onderzoekers al aangetoond. Te veel dopamine brengt namelijk schade toe aan de synapsen door oxidatie te stimuleren.

Oxidatie is een specifiek soort neurotoxiteit die wordt veroorzaakt door methamphetamine en andere gelijke stofjes (wel in zeer hoge, aanhoudende doses). Dopamine verandert van fijn feel-goodstofje naar iets dat letterlijk neuronen uit elkaar scheurt. De neurotoxische effecten van meth zijn zo ernstig dat een groep onderzoekers voorstelt om het te gebruiken op dieren om de ziekte van Parkinson beter in kaart te brengen.

Maar onze hersenen zijn best goed in dingen doen, om meer schade te voorkomen schakelen de hersenen de dopaminetoevoer af door een het eiwit BDNF (brain derived neurotrophic factor) te produceren, wat de dopamineproductie aanpakt. Het probleem is echter dat het overcompenseert, volgens een onderzoek van onderzoekers aan Brigham Young University dat deze week is uitgekomen. In plaats van dat de schakelaar weer omgaat nadat de dopaminevloed is teruggetrokken laten de hersenen de knop uit, mogelijk voor een zeer lange tijd. Wat dus zorgt voor de heftige ontwenning.

De relatie die BDNF heeft met dopamine is geen nieuwe ontdekking en de onderzoekers hebben het eiwit al succesvol gebruikt om drugsverslaafd gedrag bij ratten ‘aan’ en ‘uit’ te zetten. Bij het laatste onderzoek werden bij ratten weer hun receptoren voor BDNF uitgeschakeld, waarna ze verslaafd raakten aan opiaten.

Wat ze vonden is dat de ratten na verloop van tijd nieuwe receptoren voor het eiwit ontwikkelden door middel van neurale plasticiteit. In wezen recreëerden ze de structuren die “nodig zijn voor zowel de oprichting van een opiaatafhankelijke staat en voor aversieve ontwenningsmotivatie,” schreven de onderzoekers in Journal of Neuroscience. Het resultaat is dat de hersenen zichzelf omvormen in reactie op alcohol of drugsmisbruik. Dat is verslaving.

Zo zijn BDNF en de processen die het eiwit aanstuurt belangrijke doelen voor een ‘geneeswijze’ voor verslaving. Dit is wat Scott Steffensen, hoofdonderzoeker van het team, ziet in de ontdekking: “verslaving is een hersenziekte die kan worden behandeld als elke andere ziekte,” zei hij in een statement van Brigham Young University. “Ik zou niet zo gemotiveerd zijn om dit onderzoek te doen, of zo gepassioneerd over het werk, als ik niet dacht dat een geneeswijze mogelijk is.”

Het ding is echter dat verslaving niet beperkt is tot de mechanismen en chemicaliën in de hersenen die we ‘verslaving’ noemen. We weten dat het nauw verwant is aan psychische aandoeningen, maar ook aan sociaaleconomische factoren. Verslaving is, in sommige opzichten, een symptoom op zich. Ruwweg de helft van de gediagnosticeerde schizofrenen drinkt overmatig veel alcohol of gebruikt overmatig veel drugs. En bijna 60 procent van patiënten met een bipolaire stoornis heeft ooit geleden aan een vorm van alcohol- of drugsmisbruik.

In dit perspectief kunnen we misschien naar een ‘geneeswijze’ voor verslaving kijken alsof het een andere methode is om de symptomen te behandelen. Er bestaat geen twijfel over dat het bestaan van een dergelijke methode algemeen goed zou zijn, maar een redelijke zorg is een toekomst waarin alcohol en drugsmisbruik nog minder wordt behandeld dan dat het nu gebeurt.

Zelfs als je korte tijd hebt doorgebracht in de krochten van de verslavingszorg weet je wat er in gaat. Het is geen kwestie van het behandelen van de drug of zelfs het drugs-specifieke gedrag; verslaving zit in het hele bestaan van een verslaafde, dat is niet zomaar weg. In essentie is het behandelen van een verslaving het behandelen van iemands leven: werk, familie, leefomstandigheden, voeding, etc.

Een aan/uit schakelaar verandert de aard van de verslaving niet ineens van een zelfversterkend, allesomvattend monster in een wondje dat alleen een pleister nodig heeft. De mogelijkheid om ontwenningsverschijnselen uit te schakelen zou een goede toevoeging zijn op de ingreep van verslavingszorg. Maar een remedie? Zo makkelijk is het niet.