Echte helden denken niet na

Je hoort wel eens zo'n heldenverhaal waarin iemand met gevaar voor eigen leven een ander uit een zinkende auto of een brandend huis heeft gered, en er vervolgens verlegen bij staat te mompelen "ik dacht er niet bij na, ik deed het gewoon". Valse bescheidenheid?

Nee, niet dus, blijkt uit een onderzoek van Yale University dat afgelopen week in PlosOne werd gepubliceerd. Uit het onderzoek blijkt dat mensen die zichzelf in gevaar brachten om iemand anders het leven te redden dit met overweldigende meerderheid doen zonder er eerst bij na te denken.

"We wilden weten of mensen die uit extreem altruïsme handelen dit gedachteloos doen, of dat er een actieve beslissing voor nodig is om emoties zoals angst te overwinnen," zegt David Rand, de psycholoog die het onderzoek leidde. Zijn team verzamelde statements van 51 winnaars van de Carnegie Hero Medal, een onderscheiding voor heldhaftige reddingsacties. Deze verklaringen lieten ze via Mechanical Turk door zo'n 300 mensen beoordelen op hoe intuïtief de beslissingen zijn genomen. "Wat je in zulke statements nooit tegenkomt, is mensen die zeggen 'ik heb het overwogen en besloten dat het de juiste beslissing was om in te grijpen,'" zegt Rand.

De overgrote meerderheid lijkt meer op gevallen als die van Daryl Starnes, een 70-jarige man die een brandende auto in kroop om een 48-jarige vrouw te redden die na een auto-ongeluk in het wrak was vast komen te zitten. "Ik deed gewoon wat ik dacht dat ik moest doen. Je denkt er niet aan dat iemand er later een big deal van gaat maken," aldus Starnes. De held.

Rand's eerdere werk is onder andere gericht op samenwerking in 'economische spellen', waaruit bleek dat proefpersonen die geïnstrueerd werden om zorgvuldig na te denken egoïstischer beslissingen maakten dan wanneer ze impulsief moesten handelen. De beste mens is een impulsieve mens, lijkt het.

Toch is het verraderlijk om een dergelijk onderzoek in eerste instantie voor waar aan te nemen. De interviews met de ontvangers van de Carnegie Hero Medal zijn vooral uit lokale media gehaald, blijkt uit het onderzoeksverslag. Het ligt voor de hand dat iemand die voor een heldendaad geïnterviewd wordt sociaal gewenst gedrag gaat vertonen, en dus gaat murmelen over hoe hij of zij het allemaal op de automatische piloot deed en dat iedereen zou doen wat hij of zij gedaan heeft. Terwijl de werkelijke drijfveren misschien wel anders liggen. Als een redder in het water was gesprongen na een bewuste, rationele belangenafweging, had hij het dan ook gezegd tegen de camera?

Uiteindelijk maakt het voor de uitkomst natuurlijk niets uit of iemand bewust of intuïtief iemands leven redt. Maar wel een spraakmakend idee: als je geconfronteerd wordt met een noodlijdende situatie, heb je kans dat je met gevaar voor eigen leven in een gedachteloze reddingsmachine verandert. Of dat nou poëtisch of beangstigend is, daar ben ik nog niet helemaal uit.