Waarom woorden betekenis verliezen als je ze vaak herhaalt

Ken je dat gevoel dat je krijgt als je om wat voor reden dan ook heel vaak achter elkaar het woord 'lamp' zegt? Voor je het weet is het verworden tot een reeks abstracte klanken die geen enkele betekenis meer dragen, laat staan die van een functioneel stuk lichtgevend meubilair. Op dat moment lijkt er een soort gat in je verstand te zijn ontstaan en denk je: waarom snap ik het concept 'lamp' niet meer?

Geen paniek! Er zijn geen lokale geheugencellen afgestorven en er is verder niets mis met je. Dit fenomeen is namelijk keurig wetenschappelijk te verklaren! Deze tijdelijke en onschuldige, woordspecifieke dementie wordt 'semantische verzadiging' genoemd, een term die al in 1962 werd geopperd door onderzoeker Leon Jakobovits, toen hij er zijn proefschrift over schreef.

Semantische verzadiging werkt als volgt: als iemand in jouw bijzijn het woord 'gluten' laat vallen, ontstaat er in jouw zenuwstelsel een specifiek patroon, dat correspondeert met de definitie van dat woord in jouw beleving. Hierdoor denk jij, afhankelijk van de context, bijvoorbeeld aan brood, saaie mensen, ingrediënten voor brood, allergieën, Marqt of geïrriteerde darmen. Dat is hoe ons brein informatie verwerkt.

Als een woord snel achter elkaar word herhaald, worden volgens Jacobovits zowel je perifere als centrale zenuwstelsel aan het werk gezet, doordat in je hersenschors zowel informatie wordt ontvangen (het woord) als opgehaald (jouw betekenis van het woord). En onze zenuwstelsels zijn helaas niet echt gebouwd op het tegelijkertijd afvuren van prikkels. Mocht dit onverhoopt toch gebeuren, bijvoorbeeld in een verhitte discussie over brood, dan worden de neurale reacties en daarop specifieke patroonvorming in je zenuwen sterk geremd.

Hoe vaker het woord dus wordt herhaald, hoe zwakker de resulterende patroonvorming in je zenuwen, en hoe zwakker de opgeroepen definitie van het woord in kwestie. Dat kan doorgaan tot het punt dat er uitputting is opgetreden, en 'gluten' net zo goed 'dansende geitjes' kan betekenen. Niet dat er opeens swingende evenhoevigen in je boterhammen worden verwerkt, hoor. De semantische verzadiging heeft gewoon weer toegeslagen.

Een betere term om dit fenomeen te beschrijven, is dus eigenlijk 'semantisch vacuüm', 'semantische uitdunning', of iets in die geest. Want van verzadiging is nergens echt sprake. Deze ietwat scheve benoeming heeft uiteraard verder geen catastrofale gevolgen, maar het is toch storend dat een begrip dat het verwateren van definitie beschrijft, zelf niet goed is gedefinieerd.

Enfin, nu begrijp je dus wat semantische verzadiging is. Semantische verzadiging, semantische verzadiging, semantische verzadiging, semantische verzadiging, semantische verzadiging, semantische verzadiging, semantische verzadiging. En nu niet meer.