​Digitaal geheugenverlies: hoe smartphones ons geheugen overnemen

Merk jij ook dat je geheugen je de de laatste tijd vaker in de steek laat? Of het nou de straat is waar ik zodra naartoe moet, of de naam van die ene oud-klasgenoot die ik in de supermarkt tegenkom… Het lijkt alsof ik de radertjes van mijn hersenen steeds harder moet laten draaien om banale dingen te onthouden of herinneren. Schotse onderzoekers diagnosticeerden dit fenomeen reeds enkele jaren geleden als het 'Busy Lifestyle Syndrome'. Het is blijkbaar niet zo dat we minder onthouden, maar gewoon teveel te onthouden hebben, waardoor sommige herinneringen in de krochten van ons brein verdwijnen.

Om te kunnen omgaan met die storm aan informatie, proberen we zoveel mogelijk extern op te slaan. Je smartphone is daar een belangrijke hulpmiddel voor geworden, maar ook de oorzaak van je geheugenverlies. In een recente studie op initiatief van cybersecuritybedrijf Kaspersky Lab wordt gesproken van 'digital amnesia', het fenomeen waarbij je informatie vergeet nadat je die hebt toevertrouwt aan een digitaal toestel.

Het komt er op neer dat onze hersenen geen moeite meer doen om bepaalde bits aan informatie op te slaan en te herinneren. Ze geven vaak enkel nog instructies voor in welke directory je dit op je smartphone/computer/het internet kan terugvinden. Volgens de Kaspersky-studie denkt meer dan de helft van hun respondenten bovendien eerst aan kernwoorden om een antwoord te googelen, voordat ze zelf daadwerkelijk nadenken over het antwoord.

Door het internet en smartphones binnen handbereik te hebben, veranderen onze cognitieve processen daadwerkelijk, zo blijkt. Volgens dr. Maria Wimber van de Birmingham University kunnen we gemakkelijker de extern opgeslagen informatie 'gericht vergeten' en zo plaats vrijmaken in onze hersenen. Vergeten is eigenlijk heel gezond voor onze hersenen. En dankzij ons externe brein hebben we ook de geruststelling dat we de minder relevante informatie ook wel kunnen terugvinden. Tot zover het goede nieuws.

Maar wat als je dan je externe brein plots niet bij de hand hebt, waarin belangrijke informatie staat die je zelf niet meer kunt herinneren? Je laatste bus missen terwijl je smartphonebatterij leeg is, en je geen enkel telefoonnummer nog uit je hoofd weet, bijvoorbeeld. Minstens zo vervelend: als je ook vergeten bent waar je bepaalde belangrijke info extern hebt opgeslagen. "Stond dat artikel dat ik ging gebruiken nu in mijn bladwijzerbalk? Of had ik daar Evernote voor gebruikt? Welke kernwoorden kan ik googelen om het terug te vinden?"

We vertrouwen zodanig op onze toestellen omdat ze ons vertrouwen hebben gewonnen door zo efficient en gebruiksvriendelijk te zijn, dat we er niet bij stilstaan dat ze plots kunnen verdwijnen, of ons niet verder kunnen helpen als we zelf zijn vergeten waar we iets hebben opgeslagen.

Niet alleen je fysieke toestel, maar ook je opslag kan verdwijnen. Het internet moet af en toe ook vergeten om gezond te blijven. Zo deed ik onlangs de pijnlijke ontdekking dat mijn ongebruikte Hotmail-account, het allereerste e-mailadres dat ik aanmaakte op 12 jaar, volledig geleegd was door Hotmail zelf. Weg waren mijn dwaze e-mailconversaties met vriendinnetjes, mijn digitale liefdesbrieven, en informatie die ik nooit meer ergens terug zal vinden. Hotmail hield blijkbaar een grote schoonmaak in de ongebruikte accounts om dataopslag te winnen.

De tand des tijds zal nog meer schade aanrichten. Vint Cerf, voormalig baas van Google, waarschuwt voor 'bit rot', wat inhoudt dat oude bestanden onleesbaar worden omdat de enige programma's waarmee je ze kunt openen, niet langer bestaan. Zo zal onze collectieve digitale geschiedenis mettertijd verdwijnen.

En dan zijn er ook nog mensen met onwelriekende bedoelingen, die een bedreiging vormen voor je externe brein. Naar aanleiding van het uitgevoerde onderzoek adviseert Kaspersky, uiteraard zelf een cybersecuritybedrijf, om betere IT-security te installeren waarmee je je geheugenbanken kunt beschermen. De nieuwe trend in de cybercrimewereld heet 'ransomware'. Je data wordt gegijzeld door hackers die al je gegevens genadeloos wissen, mocht je niet van plan zijn ze te betalen. Als 100 terabyte zelfs bij Sony zonder waarschuwing verwijderd kan worden, besef je wel hoe kwetsbaar je data eigenlijk is.

Je kunt zeggen dat we bij een point-of-no-return zijn aangekomen en moeten omarmen dat het internet en onze toestellen een verlengstuk van ons brein zijn geworden. Dat we moeten aanvaarden dat we dingen zelf niet meer onthouden omdat ze in onze smartphone staan. Om de digitale dementie te bestrijden is er alvast één ding dat we kunnen doen: als een gek back-ups (blijven) maken. De cloud of een externe harde schijf gebruiken, je belangrijkste foto's en documenten weer ouderwets uitprinten, of gewoon zes harde schijven in een tinnen doos bewaren om tegen zonnestraling te beschermen zodat ze zeker enkele decennia meegaan en die in de uithoeken van de wereld begraven. Uiteindelijk maakt het namelijk niet uit welke wonderpilletjes je neemt om je brein zo fit mogelijk te houden. Vergeten zullen we allemaal.