Deze Texelse aardappel gaat de wereld (een beetje) redden

Verzilting is een stille ramp. Een ontzagwekkend aantal hectare landbouwgrond is door ophoping van zout al niet meer geschikt om gewassen op te verbouwen. Dit aantal groeit – en dat terwijl er al niet genoeg eten is voor iedereen. Wat een drama, zo op een vrijdagmiddag. Gelukkig wordt er op een experimentele akker op Texel aan een oplossing gewerkt die dit probleem gaat verhelpen.

Iedereen die een beetje heeft opgelet op de middelbare school krijgt koude rillingen van het woord ​osmose. Ongetwijfeld legde je biologiedocent het met erg weinig schwung uit. Biologiedocenten zijn namelijk doorgaans bedeeld met weinig schwung. Maar daardoor weet je waarschijnlijk wel dat een plant niet kan overleven in zout water, omdat het zout ​al het water uit het plantje trekt. Boeren van over de hele wereld kunnen dit kracht bijzetten, want zij hebben hun verzilte akkers links laten liggen en zijn hun geluk elders gaan zoeken.

Verzilting kan op verschillende manieren ontstaan. Door slechte irrigatie, omhoogkomend grondwater en doordat de bodem nou eenmaal erg vol zit met zout.

In warme landen is er meestal weinig water om gewassen mee te besproeien. De hoeveelheid water die boeren kunnen gebruiken voor irrigatie is zo klein, dat het niet naar het grondwater stroomt, maar allemaal in de lucht verdampt. Nu het water is verdampt, blijven de zouten uit het sproeiwater in de grond achter. De besproeiing herhaalt zich en daardoor hopen de zouten zich in de bodem telkens meer op.

In de Nederlandse polder treedt ook verzilting op. Omdat onze landbouwgrond vaak onder zeeniveau ligt, is het grondwater geneigd om omhoog te komen. Dit noemen we ​kwel. Het water dat omhoog komt, is vaak brak water. Hierdoor stijgt het zoutniveau van de akker.

Verzilting is een fenomeen dat de landbouw over de hele wereld raakt. Zout vind je overal, en niet alleen bij zee.

Grootschalige cijfers over verzilting stammen uit de jaren 80. ​In die cijfers spreken ze van ongeveer 400 miljoen hectare landbouwgrond dat te zout is om gewassen op te verbouwen. Om dit in het referentiekader der referentiekaders te zetten: dit is een gebied ter grootte van 2.888 keer de provincie Utrecht, bijna honderd keer de oppervlakte van Nederland. Best wel een beetje een groot gebied, dus. En daarbij zijn dit cijfers uit de jaren 80 en toen was alles beter.

Volgens Marc van Rijsselberghe, initiatiefnemer van het ​Zilt Proefbedrijf op Texel, doen die cijfers geen recht aan de omvang van het probleem. "Er is op dit moment wereldwijd anderhalf miljard hectare landbouwgrond verzilt," zegt hij, "en daar komt iedere minuut 3 hectare bij." Hij stelt dat de economische schade van verzilting uitkomt op 27 miljard euro per jaar.

Het Zilt Proefbedrijf is een proeftuin voor de landbouwsector om te testen hoe goed planten met zout om kunnen gaan. Dit kunnen handelaren zijn die willen weten hoe goed hun plantenrassen tegen zout kunnen, of veredelaars die bezig zijn met het creëren van een ras dat goed tegen zout kan. Ze testen allerlei soorten landbouwproducten. Van rode bieten tot aardbeien, maar de voornaamste doorbraak komt van de oerhollandse aardappel.

Het bedrijf kwam er achter dat verschillende aardappelrassen erg goed tegen zout kunnen. En zo komt een oplossing voor verzilting van Nederlandse bodem.

Voor deze Nederlandse innovatie is wereldwijd grote interesse. Het bedrijf heeft al verzoeken vanuit 28 landen gehad om te komen helpen. Hoewel het probleem van verzilting in ontwikkelingslanden het nijpendst is, willen ook rijke landen zoals de Verenigde Staten en Canada de technologie gaan gebruiken.

In Nederland worden al zilte aardappels verbouwd en je kan ze gewoon kopen bij de betere groenteboer. Op dit moment is een deel van het personeel van het Zilt Proefbedrijf aanwezig op een top in Abu Dhabi met de grote namen uit de wereldpolitiek, waaronder de Amerikaanse minister van buitenlandse zaken John Kerry, zoeken zij naar mogelijkheden om de technologie uit Texel toe te passen in de rest van de wereld.

​

"We denken op ongeveer 300 miljoen hectare wereldwijd aardappels kunnen gaan telen," zegt Van Rijsselberghe. Dat is landbouwgrond die nu afgedankt is.

Het Zilt Proefbedrijf heeft al een project in Pakistan lopen. Het gaat daar over een gebied van 1 miljard hectare, waarvan de mensen daar denken dat er niets meer kan groeien. Het bedrijf wil meer van dit soort projecten starten, maar vanwege hun beperkte middelen moeten ze daarin keuzes maken. Op plaatsen waar lang niets verbouwd is, heeft het heel wat voeten in de aarde om opnieuw goed werkende landbouw op te zetten. Het bedrijf heeft nu niet de middelen om iedere individuele boer voor te bereiden (zowel in materiële als in geestelijke zin) op een omslag in hun landbouwcultuur. "Als we een netwerk moeten opstarten, een therapeutische sessie moeten houden met die boeren en educatie moeten gaan geven, dan gaat het niet werken." Dit soort projecten vallen voor nu dus af.

De zilte aardappel helpt ook het tekort aan zoet water op te lossen. Van al het water op aarde is 98 procent zout water. Het meeste zoete water zit vast in de poolkappen, waardoor maar ongeveer een half procent van al het water nu door mensen gebruikt kan worden. Daarvan gaat 80 procent naar de landbouw. Boeren kunnen gewassen met een hoge zouttolerantie met een mengsel van zout en zoet water besproeien. Als de landbouw voor een deel zout water kan gaat gebruiken, blijft er een hoop zoet water over voor menselijke consumptie.

De toekomst voor zouttolerante gewassen ziet er goed uit. Van Rijsselberghe merkt op dat als verzilting nu zorgt voor 27 miljard euro per jaar aan economische schade, dat er dan een grote markt moet zijn voor zouttolerante gewassen. Het Zilt Proefbedrijf wil graag dat de ontwikkeling van zilte gewassen verder gaat, maar patenten en octrooien van grote landbouwbedrijven dreigen die ontwikkeling tegen te gaan. Net als in de hele technologiesector beschermt een handjevol grote landbouwbedrijven hun intellectueel eigendom vrij agressief. "Dat beperkt de vrijheid om met die planten verder te gaan. We staan aan het begin van een revolutie en daar moeten we voorzichtig mee zijn," zegt van Rijsselberghe.

"Het proefbedrijf wordt groter dan Apple. Daar is geen twijfel over mogelijk," grapt hij. "Haha, nee. Het heeft allemaal te maken met het aanpassingsvermogen en de flexibiliteit van de wereld. Als we kijken naar praktische en doelmatige oplossingen en wij worden daar, zoals het nu gaat, in de voorhoede geschoven, dan kan het een grote invloed hebben op de rest van de ontwikkeling van de wereld. Worden wij bestreden van alle kanten vanwege het feit van handelsbelang en eigenbelang van verschillende partijen, dan gaat het nog even duren."

In de komende tijd zal het Zilt Proefbedrijf de strijd aan moeten gaan met de belangen van de grote boze bedrijven in de landbouwsector. Volgens van Rijsselberghe is de consument uiteindelijk oppermachtig, dus hij doet een appèl op ons om de revolutie van de zilte aardappel voort te stuwen. "Je moet vooral proberen zilte aardappelen te kopen." Power to the pieper!​

Wil je meer weten over technologie en landbouw? ​Kijk dan zondag naar de aflevering Digitaal Voedsel van Tegenlicht.