De onvervulde wens van een brug over het IJ bestaat al 150 jaar

Een brug over het IJ als een directe verbinding tussen het centrum van Amsterdam en Noord: het is al jaren de wens van veel Amsterdammers – of in ieder geval, zo lijkt het vaak. Om de zoveel tijd oppert weer eens iemand een idee en komt het weer boven water drijven in de media. Waarna alles en iedereen er weer over schrijft en praat tot het weer vergeten is. Tot iemand anders weer iets oppert, en dan begint het hele circus weer opnieuw. Omdat het van de week weer raak was, besloot ik om eens te gaan kijken hoe vaak er wel niet te sprake is geweest dat er een brug naar Noord moet komen en of er hier bepaald patroon in zit.

Om hier achter te komen ben ik natuurlijk gestart in het nationale krantenarchief. Ik kwam daar zo veel artikelen tegen die over die brug gaan dat ik de onderstaande tijdlijn heb gemaakt. Op deze manier werd het voor mij - onderdeel van de visuele generatie - ook wat inzichtelijker. De grafiek gaat ongeveer over de afgelopen twintig jaar en elk puntje is een artikel in een krant. Het zijn er veel. Ontzettend veel.

Wat je ook ziet is dat er niet per se regelmaat in zit, maar wel dat er in bepaalde perioden meer over wordt gesproken dan in andere. Een voorbeeld hiervan is het jaar 2006, toen er geschreven werd over het nieuwe filmmuseum EYE. Het museum zou een nieuwe (spreekwoordelijke) brug slaan tussen Noord en het centrum. Dit gaf vervolgens weer aanzet tot een nieuwe vloedgolf van berichten over het feit waarom er nou nog steeds geen (daadwerkelijke) brug is.

Wat ik trouwens in mijn onderzoek nog meer tegenkwam is dat een brug over het IJ helemaal niet iets is van de laatste jaren. Tijdens mijn onderzoek kwam ik namelijk ook heel veel oudere ideeën tegen die echt SUPERVET zijn – van een soort Tower Bridge uit de negentiende eeuw tot een hypermoderne Luchttunnel.

Sommige van deze ontwerpen voor de mythische brug naar Noord dateren al uit 1842. Jammer genoeg zijn veel van deze ideeën in de vergetelheid geraakt, maar met deze aanleiding verdienen ze het om weer een keer in het zonnetje gezet te worden. Ook al zullen ze waarschijnlijk nooit gebouwd worden.

Een stenen brug over het IJ uit 1842 door T. Kater Cz en C. Kater Tz

Deze stenen brug is misschien wel de minst spectaculaire van allemaal, maar stel je eens voor hoe deze brug over het IJ eruit zou zien. Daarnaast is dit ook echt een van de eerste ideeën die volledige uitgewerkt zijn.

De utopische brugontwerpen van Jan Galman 1852-1877

Jan Galman was een timmerman en aannemer uit de 19de eeuw. Hij had voor die tijd de meest waanzinnig prachtige ideeën voor een brug over het IJ – van een soort Tower Bridge tot een Pakhuizenbrug.

Galman heeft bijna 30 jaar van zijn leven besteed aan het ontwerpen van deze bruggen maar helaas werden zijn ideeën steeds maar weer afgeslagen door de gemeente. Aan ene kant is dit niet zo gek, want in zijn tijd was Amsterdam Noord nog een groot braakliggend terrein. Maar andere kant best wel jammer, want hoe vet zou het zijn geweest als Amsterdam net zo'n iconisch gebouw zou hebben gehad als de Tower Bridge? Bekijk hieronder nog een aantal van de tekeningen van Jan Galman.

De Luchttunnel van Flip van den Bergh uit 1991

Na 1877 zijn er eigenlijk geen nieuwe radicale ideeën voor een brug over het IJ verschenen. Daarnaast heeft de aanleg van de IJ-tunnel er ook voor gezorgd dat er een directe verbinding met het Amsterdam Noord kwam. Het lijkt er dus op dat de ideeën voor een unieke brug over het IJ hierdoor een beetje zijn doodgebloed.

In 1987 werd er nog wel een klein onderzoek is gedaan naar de mogelijkheid voor een eventuele directe brug vanaf het centraal station naar Noord. Er is uiteindelijk nog wel een brug – de Zeeburgerbrug waar de Ring overheen loopt – gebouwd, maar ja, die is nogal, hoe zal ik het zeggen, lelijk.

Er werd daarom door Flip van den Bergh wederom een nieuw idee voor een unieke brug de wereld in gebracht. De zogenaamde luchttunnel die van den Bergh bedacht is voorzien van de laatste technologische snufjes en ziet er bovendien ontzettend futuristisch uit. Tenminste, hij lijkt op een kruising tussen de Erasmusbrug in Rotterdam en de futuristische visie die ons werd voorgeschoteld in de film Metropolis uit 1927. Soort van half-futuristisch dus, maar niettemin trendsettend voor de nieuwe golf brugontwerpen.

De meest recente ontwerpen

Naast de utopische ideeën van onder andere Jan Galman – die naar mijn mening de mooiste zijn – zijn er (getuige bovenstaande grafiek) ook de afgelopen veertien jaar veel verschillende ontwerpen geweest.

Een aanzet voor deze nieuwe golf aan ontwerpen was misschien de tentoonstelling uit 1996 over Galman in het Stadsarchief. De tekeningen van Galman waren tot die tijd helemaal vergeten, tot een curator van het Stadsarchief ze ergens in een vergeten hoekje van het archief tegenkwam en tentoon besloot te stellen.

In de grafiek is ook te zien dat er na 1996 weer meer over een brug werd geschreven – ik wil niet beweren dat dit ook DE reden is geweest voor een nieuwe vloedgolf aan ontwerpen, maar het zou kunnen. In ieder geval, architecten en designers gingen lós.

Zo werden er bijvoorbeeld een soort beweegbare slangconstructie en een soort fly-over (die ik meer op een super grote spin vind lijken) voorgesteld. En een soort brug met een flat erin. En nog wel meer, maar dit vond ik de mooiste:

NEXT Architects: Y-Bridge (2008)

Kondor Wessels Vastgoed i.s.m. OeverZaaijer architectuur en stedebouw: The Floating Games (2012)

Urban Echoes - Jolijn Valk: Playing on the IJ. A living bridge for Amsterdam (2012)

Het is opvallend dat deze ontwerpen allemaal nog maar kort geleden door gerenommeerde architecten zijn gemaakt, wat maar weer aantoont dat het idee van een brug over het IJ nog steeds leeft en waarschijnlijk zal blijven leven.

Als we de geschiedenis mogen geloven zullen deze bruggen waarschijnlijk nooit worden gebouwd. Toch is het cool dat mensen hier nog altijd mee bezig zijn en dingen blijven bedenken. Want wie weet vinden mensen over honderd jaar, al wachtend op de pont, de bovenstaande ontwerpen en zijn ze er net zo van onder de indruk als wij over die van Jan Galman.