De toekomst van robotarbeid is de toekomst van kapitalisme

Je hebt ongetwijfeld de krantenkoppen al voorbij zien komen: De robots komen eraan en ze gaan je baan stelen. De toekomst ziet er dus niet echt rooskleurig uit voor het doorsnee, hardwerkend volk. Volgens een recent en veel besproken onderzoek van de Universiteit van Oxford, zal namelijk in de komende twee decennia 47 procent van alle banen wereldwijdgemechaniseerd worden.

Sommige zien deze ontwikkeling als een grimmig toekomstbeeld, waarin robotwerknemers een nieuwe werkloze menselijke onderklasse zullen creëren. Anderen zien het in een meer positief licht: robots zullen de sleutel zijn tot een toekomst waarin niemand meer hoeft te werken. Maar van piekeren over welke banen zullen blijven en welke zullen wegvallen, wordt niemand beter.

Het ding is, de hele discussie over robots op de werkvloer gaat eigenlijk niet echt over robots. Het naderende tijdperk der robots reflecteert op een verhouding die al heerst sinds de eerste man een stuk grond afbakende en het zijn eigendom noemde: de relatie tussen arbeid en de bezitters van het kapitaal. De toekomst van arbeid in een eeuw van robots heeft alles te maken met het kapitalisme.

De beste manier om te begrijpen hoe dit alles nou werkt is door te refereren naar de teksten van de man die kapitalisme als geen ander begreep – Karl Marx. In het bijzonder, naar een relatief onbekend fragment uit een dagblad gepubliceerd in zijn manuscript The Grundrisse genaamd "The Fragment on Machines."

Of je hem nou aanbidt, verafschuwt of gewoon compleet negeert, Marx heeft zijn leven gewijd aan het begrijpen van het kapitalisme. Hij was er door geobsedeerd. In "The Fragment," worstelt Marx met wat een volledig gemechaniseerde toekomst zou betekenen voor de arbeider.

Volgens Marx is de keuze voor machines boven arbeiders, die meer goederen kunnen produceren in minder tijd, een essentieel onderdeel van het kapitalisme. Door het ontwikkelen van vast kapitaal (machines) kunnen bedrijfsleiders het vlottend kapitaal (werknemers) weg doen. Met machines heb je nou eenmaal geen last van loon en korte werkdagen. Marx schrijft:

"Zoals we gezien hebben is de toename van de productiviteit van arbeid en het minst mogelijk gebruik van noodzakelijke arbeid, de noodzakelijke neiging van kapitaal. De ontwikkeling van arbeid naar mechanisatie is de realisatie van deze neiging. "

Vanuit dit standpunt zijn robotwerknemers het rationele eindpunt van automatisering binnen een kapitalistische economie. De vraag wat er gebeurt met arbeiders die vervangen worden door de automatisering is een interessant punt voor onderzoek. Het wijst namelijk op een serieuze tegenstrijdigheid binnen het kapitalisme, volgens Marx:

"Kapitaal is zelf een bewegende tegenstrijdigheid. Het 'drukt' arbeidstijd tot een minimum, maar aan de andere kant is deze arbeidstijd de enige bron van welvaart."

Volgens de theorie van Marx creëert het kapitalisme winst door meerwaarde van arbeiders af te nemen – ze worden minder betaald dan hun tijd waard is en het verschil hiertussen wordt gewonnen als winst nadat het product tegen marktwaarde verkocht is, welke tot stand komt door de handeling van arbeid zelf. Dus wat gebeurt er als het niet langer de mensen zijn die werken? Merkwaardig genoeg vindt Marx zichzelf terug in het kamp van de robot utopisten.

Als robots eenmaal de beschaving haar productieve kracht hebben overgenomen, zullen mensen meer vrije tijd hebben dan ooit te voren, wat "een voordeel zal opleveren voor geëmancipeerd werk," schrijft Marx. De mensheid, eenmaal bevrijd van de ketenen van geestdodend kapitalistisch werk, zal nieuwe soorten van sociaal gedachtegoed en samenwerking ontwikkelen die buiten het raamwerk van het kapitalisme vallen. Kort gezegd: Marx beweert dus dat automatisering het einde van kapitalisme teweeg zal brengen.

Het is een bekend sentiment dat de laatste jaren weer veel aandacht heeft gekregen omdat robots in de mode waren. Helaas hoeven we maar naar ons recente verleden te kijken om te realiseren dat het niet zo werkt. Het kapitalisme is springlevend, ondanks de opkomst van de automatisering door de eeuwen heen. De reden hiervoor is dat automatisering kapitalisme niet verstoort. Het is een ingesloten deel van het systeem.

Wat wij zien als "arbeid" is al veranderd om in de vooruitgang te voorzien. Er is geen enkele reden om aan te nemen dat dit gaat veranderen omdat automatisering nu in de versnelling staat richting sci-fi snelheden.

Om John Tomlinson te parafraseren aan de hand van zijn analyse van technologie, snelheid en kapitalisme in The Culture of Speed: The Coming of Immediacy,geen zin omvat het kapitalisme beter dan 'tijd is geld'. Als machines schijnbaar meer vrije tijd creëren voor mensen, door zelf meer werk te doen, dan zullen kapitalisten nieuwe vormen van werk moeten creëren om deze vrije tijd productief te maken om zo door te kunnen gaan met het vergaren van meerwaarde voor hunzelf. Zoals Marx scheef:

"De meest ontwikkelde machine dwingt de arbeider om langer te werken dan de primitieveling met de meest simpele en grofste gereedschappen. Maar de bezitters van de meerwaarde van het productiekapitaal, stellen mensen aan het werk dat niet meteen productief is, zoals de bouw van machines. En zo gaat het door."

"Niet meteen productief" is de sleutelzin hier. Denk maar eens aan alle vormen van werk die zijn ontstaan sinds automatisering echt is begonnen tijdens de Industriële Revolutie: werk in de dienstverlenende sector, werk online, parttime werk en anderzijds laag betaald werk. Je produceert niks als je idioot lange uren draait als kassawerknemer bij Wal-Mart, maar je creëert waarde door de verkoop van wat al is gebouwd, dikwijls door machines.

In de geautomatiseerde wereld heerst onstabiel werk. Banen die geen stabiliteit leveren, geen bevrediging, geen degelijke levensstandaard en die al je tijd in beslag lijken te nemen, zijn de norm. Franco "Bifo" Berardi, een filosoof op het gebied van arbeid en technologie, verklaart dit in zijn boek Precarious Rhapsody, waarin hij verwijst naar de massa's overwerkte parttimers als "precariaat", op de volgende manier:

"Het woord 'precariaat' staat in het algemeen voor een gebied van arbeid dat niet langer te onderscheiden is door vastliggende regels ten opzichte van de relatie tussen loon en de lengte van een werkdag […] Kapitaal rekruteert niet langer mensen, maar het koopt pakketten van tijd, losstaand van hun verwisselbare en incidentele drager […] Werktijd is gefragmenteerd, op een dergelijke manier dat het minimale aantal tijdsfragmenten op de juiste manier gebruikt kunnen worden om zo de juiste omstandigheden te vinden voor het minimale loon.

Binnen de kaders van 'nieuw werk' is online werk bijzonder toepasbaar op deze uitleg. Bijvoorbeeld werk dat steeds meer afhankelijk wordt van email reist in een instantie door tijdzones. Ook apparaten die anderzijds werk mee naar huis nemen vanaf het kantoor, creëren een mentale omgeving waarin tijd niet langer vast te leggen is in vaste blokken.

Immers, de 'werkdag' is de hele dag, elke dag, waardoor tijd nu een veel meer vloeibaar concept is dan ooit te voren. Amazon's Mechanical Turk platform, waarop arbeiders met een laag inkomen hun tijd kunnen verkopen door het uitvoeren van ondergeschikte creatieve taken voor centen per uur, is praktisch een somber voorbeeld hiervan.

Een radicaal verschillende vorm van werk is het aanleveren van persoonlijke data voor winst. Dit online datawerk is bijzonder verraderlijk en wel om twee reden. Als eerste omdat het vaak niet eens als werk wordt herkend. Je denkt misschien zelf niet dat je vriend een berichtje sturen over een nieuwe koptelefoon werk is, maar arbeidstheoretici zoals Maurizio Lazzarato zijn het daarmee oneens. De tweede reden is dat arbeiders helemaal afgesneden zijn van de winst van de data, hoewel dit misschien gaat veranderen.

Deze punten samengenomen laten ons een somber beeld zien van de toekomst waarin mensen samenleven met robot arbeid in een kapitalistisch systeem. Het is aannemelijk dat we meer gaan werken en aan banen die echt klote zijn. De vraag is nu: wat voor soort werk en precies hoe klote?

Naar mijn eigen menig is een anti-robot of anti-technologie positie niet echt een handige positie om in te nemen. Er is geen inherente reden dat automatisering niet gebruikt zou kunnen worden om meer sociale verbetering te verkrijgen dan achteruitgang. Daarnaast is een technologisch gemotiveerde beweging ook niet wat nodig is. In plaats daarvan is er een politieke stroming nodig die technologische ontwikkeling afstoot van de beweegredenen van het kapitalisme.

LEES OOK: Gij zult niet de robots vrezen, maar de monopolies die erachter zitten

Sommige mensen zijn al bezig om hier naartoe te werken. De beweging voor het basisinkomen, die oproept tot een minimumsalaris voor elk levend persoon ongeacht diens werkstatus. Dit is een goed begin, omdat het een significante ontwikkeling impliceert weg van een puur economische taal van somberheid op politiek gebied en juist een basis inkomen betoogt om de simpele reden dat we mensen zijn en dat we het verdienen om te leven. Echter, als we ons pad daadwerkelijk willen veranderen, is meer nodig dan dit.

In een tijd waarin velen van ons naar de toekomst kijken, wordt één optie constant over het hoofd gezien: een toekomst zonder kapitalisme. Werk zonder kapitalisme, vrije tijd zonder kapitalisme en ja, zelfs robots zonder kapitalisme. Misschien zouden we dan het fundament kunnen bouwen voor een toekomst waarin technologie voor iedereen werkt en niet enkel voor de bevoordeelden.