De ‘sick child hoax’ is het toppunt van internetwreedheid

"Niemand zal hem feliciteren met zijn verjaardag vanwege zijn ziekte. Hij is vandaag elf geworden. Scroll alsjeblieft niet verder zonder 'gefeliciteerd' te typen", staat er bij de foto van Lucas. Het facebookbericht heeft 2,3 miljoen harten gebroken. Wereldwijd werd de jongen massaal gefeliciteerd.

Maar Lucas is niet jarig. Hij is negen, geen elf. En van felicitaties knapt hij niet op, want Lucas, een Braziliaanse jongen, is echt ziek. Hij lijdt aan de ongeneeslijke huidziekte epidermolysis bullosa (EB). Door een foutje in zijn DNA zit zijn huid vol blaren.

Dat interesseert de schrijver van het facebookbericht niet. Die wil alleen zoveel mogelijk likes, reacties en shares scoren om zijn facebookpagina meer geld waard te laten worden. Daarvoor gebruikt hij foto's van de negende verjaardag van Lucas in december. Dat fenomeen heet 'sick child hoax': illegaal geld verdienen over de ruggen van bestaande, doodzieke kinderen en hun ouders.

Dat is pas sick.

Lucas is niet eens het meest bizarre voorbeeld. In Engeland vond Julie Chambers (37) foto's van zichzelf en haar dochter Zoe op Facebook. Ze was stomverbaasd. Een Jamaicaanse fraudeur had de foto's opgeduikeld, plaatste ze op Facebook en linkte door naar een website waar je kon doneren. Dat geld ging naar zijn eigen Paypal-account. Dat is al triest, maar zeker in de wetenschap dat Zoe op dat moment al overleden was. Ze stierf op tweejarige leeftijd.

Ook Kiara, "een meisje met hersenkanker waar niemand voor bidt," is helemaal niet Kiaria. Ze is zelfs geen meisje. Het gaat eigenlijk om Chace Ike Bailey, een jongen uit Amerika die geboren werd met vier hartafwijkingen. Vrijwilligers zamelden geld in om zijn operaties te betalen, zoals de twintig uur durende sessie om zijn leven te redden in maart 2015. Helaas: Chace Ike stierf datzelfde jaar nog, maar kreeg onder de nieuwe naam 'Kiara' een ongevraagd tweede leven.

Nog eentje: de negenjarige Mallory heeft het Syndroom van Down en ze zou denken dat ze lelijk is. "Like deze post, zodat ik haar kan vertellen dat ze mooi is." Dat was het verhaal. Mallory is in werkelijkheid Katie Johnson, die inderdaad het Syndroom van Down heeft en – in your face, ouders – nu als 'lelijk' te boek staat.

Negeren

De sick child hoax komt volgens de Nederlandse facebookpagina Hoaxmelding vaak voor. Zogenoemde 'likefarmers' knutselen berichtjes in elkaar met foto's van kinderen die echt ziek zijn. Elvid Dervishi, die de foto van Lucas doorstuurde, heeft een hele tijdlijn vol nepberichten. Het is niet nieuw: voordat de hoaxes op Facebook werden verspreid, gebeurde dat via e-mail. New York Times noemt het 'Internet's Chain Of Foolery'.

Het fenomeen mag dan al ouder zijn, minder verdriet doet het niet. Zeker als er bij zo'n foto wordt geschreven dat 'niemand om deze kinderen geeft'. Ouders en nabestaanden zijn vaak gechoqueerd. Hoaxmelding besteedt veel aandacht aan het probleem, maar ziet dat het niet te stoppen is. "Like-farmers kunnen veel geld verdienen door hun pagina te gebruiken om volgers naar een advertentiesite te lokken," staat er uitgelegd. "Ze worden per view of klik betaald. Naast sick child hoaxes worden onder andere nep-quizjes (Wie was jij in een vorig leven?), nep-winacties (Maak kans op een van deze twee Mercedessen), en clickbait (Zij Deed Dit En Wat Er Toen Gebeurde. Afschuwelijk!) gebruikt."

Critici als journalist Emil Protalinski, die veel over de hoaxes schreef, wijzen naar Facebook. Het bedrijf zou te weinig actie ondernemen. Bovendien kreeg de moeder van de 'lelijke' Katie geen reactie toen ze Facebook benaderde. Wel vraagt Facebook nadrukkelijk om een hoax te rapporteren, en verwijdert ze vervolgens na enige tijd, op dezelfde manier als het nepnieuws altijd heeft aangepakt. Het probleem is: er worden veel sneller hoaxes gemaakt dan dat er verwijderd worden, zegt Protalinski. Het is dweilen met de kraan open.

Gelukkig kunnen we wel iets doen: sociale controle, maar dan online. Hoax-slayer.com, een platform van internetondernemer Brett Christensen dat hoaxes opspeurt, heeft een stappenplan:

1. Rapporteer het bericht op Facebook. Dat kan door op het pijltje naar beneden te drukken dat rechtsboven een post hangt.

2. Reageer niet op de post. Ook niet door te zeggen dat het een hoax is. Dat geeft het bericht alleen maar een boost, want Facebooks algoritme houdt van reacties.

3. Vertel vrienden die het delen in een privébericht dat het om een hoax gaat.

Dat klinkt heel mooi, maar hoe krijg je dat voor elkaar? Patrick Koning, schrijver van het boek Mediawijsheid in de klas, ziet in mediawijsheid de oplossing. "Je kent ook die foto's van, laten we zeggen, weinig aantrekkelijke vrouwen met daarbij de tekst 'tag iemand die bij haar zou passen'. Jongeren vinden dat grappig, maar zo'n foto komt ook ergens vandaan. Iemand gaat de hele wereld over met haar lichaam en gezicht. Wat doet dat met zo'n vrouw? Daarover moet je praten." Hij draagt nog een oplossing aan: "Zet de inkomstenbron van die like-farmers stop. Als je de kraan kunt dichtdraaien, helpt dat zeker."

Voordat politie of justitie actie ondernemen, zal het van gebruikers moeten komen. Dat is bij de Braziliaanse Lucas inmiddels gelukt. Die post is verwijderd, waarschijnlijk omdat iemand het had aangemerkt als spam. Ondertussen proberen de ouders van Lucas hem een menswaardig leven te geven. Ze hebben gezocht naar behandelingen en vonden een crème in Amerika. Daarvoor haalt

Vrienden van Lucas Costa

geld op. Hij heeft 150.000 volgers op Instagram en wereldsterren als Neymar hebben zijn posts gedeeld. Wil je Lucas helpen? Je kunt

hier doneren

. Daarnaast kun je Nederlandse kinderen helpen aan een

structurele oplossing via Stichting Vlinderkind

Dit stuk is mede mogelijk gemaakt door het speurwerk van de Facebookpagina Hoaxmelding.