De samenleving is te complex geworden voor een president, aldus wiskunde

Pakweg tweederde van de Amerikanen geloven dat hun land "de verkeerde kant op gaat." Vandaag stemmen ze voor twee van de minst populaire presidentiële kandidaten allertijden. Zowel links als rechts zeggen dat de overheid van de Verenigde Staten niet effectief is.

Een potentiële reden voor die negatieve overeenstemming is dat de menselijke samenleving te complex is om via een representatieve democratie te regeren. De VS zou eigenlijk helemaal geen president moeten hebben, volgens een analyse van wiskundigen bij de New England Complex Systems Institute.

NECSI is een onderzoeksinstituut dat wiskunde gebruikt die afkomstig is uit natuur- en scheikunde in combinatie met enorme databases om te verklaren hoe gebeurtenissen ergens op Aarde invloed hebben op schijnbaar ongerelateerde gebeurtenissen elders.

Het bekendste voorbeeld hiervan was toen de directeur van het instituut. Yaneer Bar-Yam, de Arabische Lente enkele weken voor deze begon voorspelde. Hij kwam erachter dat schijnbaar ongerelateerde beleidsbeslissingen – ethanolsubsidies in de VS en de deregulatie van wereldwijde grondstofhandel – tot torenhoge voedselprijzen leidden in 2008 en 2011. Blijkbaar bestaat er een nauwe correlatie tussen de voedselprijzenindex van de VN en onrust en rellen wereldwijd, die niemand behalve Bar-Yam was opgevallen.

Als je ons regeringssyteem bekijkt, is de link tussen beleid en onverwacht wereldwijd geweld een illustratief, maar allesbehalve uniek voorbeeld: Bar-Yam kom deze causale effecten in detail beschrijven omdat hij hele specifieke inputs en hele specifieke outputs bekeek. Hij zoomde in op specifieke onderdelen van het 'systeem' dat de menselijke beschaving is, op zoek naar een verklaring voor een klein maar belangrijk deel van de wereld.

Het is dus absurd om te geloven dat de concentratie van macht bij enkele individuen aan de top van een hiërarchische representatieve democratie ervoor zorgt dat er optimale beslissingen worden gemaakt, vooral als deze grote en onverwachte gevolgen hebben op andere delen van de menselijke beschaving.

"Er is een natuurlijk proces van toenemende complexiteit in de wereld," vertelde Bar-Yam. "En we kunnen toegeven dat op een gegeven moment, die toename in complexiteit in aanvaring komt met de complexiteit van het individu. Op dat punt gaan hiërarchische systemen falen."

"We zijn opgevoed om te geloven dat democratie, en zelfs de democratie die we al hebben, een systeem is dat inherent goed is," voegde hij eraan toe. Maar het is niet alleen de democratie die faalt." Hiërarchische organisaties falen in hun respons op beslissingen maken. En dat geldt voor dictaturen, communisme met zeer gecentraliseerde controleprocessen en voor representatieve democratie. Representatieve democratie focust nog steeds de macht bij een of enkele individuen. En die concentratie van controle en beslissingen maakt die systemen ineffectief."

De complexiteit van menselijke samenlevingen

Het idee van een kwantificeerbare, meetbare 'complexiteit,' refereert aan de moeilijkheid van het beschrijven van wat er nou eigenlijk gebeurt in een systeem. En Bar-Yam zegt dat de menselijke beschaving net als elk ander systeem is.

Een individueel mens bestaat uit atomen, die samen cellen vormen, die organen vormen, etcetera. Het beschrijven van het gedrag van een enkele atoom is ongelofelijk moeilijk; het beschrijven van het gedrag van een orgaan minder, en het is al helemaal makkelijk om te zeggen dat al mijn organen samen iets doen waardoor ik dit nu kan typen. Collectief gedrag is inherent 'simpeler' dan individueel gedrag.

Deze analogie werkt ook voor mensen in een samenleving. Het voorspellen van het specifieke gedrag van een fabrieksmedewerker in zijn dagelijkse leven is moeilijker dan voorspellen dat hij en andere mensen iets zullen produceren in die fabriek.

"In menselijke organisaties vindt er coördinatie plaats omdat individuen elkaars gedrag beïnvloeden," schreef Bar-Yam in een paper. "Een controlehiërarchie is ontworpen zodat een enkel individu het collectieve gedrag kan controleren."

"In de tijd van de oude keizerrijken, voerden grote menselijke systemen redelijk simpel gedrag uit, en individuen voerden relatief simpele individuele taken uit die door veel individuen herhaald werden om een grootschalig effect te bereiken," voegt hij toe.

Dankzij deze relatief simpele aard van de wereld in die tijd, kon een enkel persoon alle aspecten van regeren overzien. Het collectieve gedrag van een dorp, stad of rijk was makkelijk te beschrijven, omdat iedereen ongeveer hetzelfde deed.

Volgens de natuurkunde neemt de complexiteit in systemen toe naar mate tijd verstrijkt, en dat is natuurlijk wat er gebeurde bij beschaving.

Technologische vooruitgang tijdens de industriële revolutie stond toe dat simpele taken gemechaniseerd werden en diversifieerde de taken die mensen konden doen. De industriële revolutie leidde tot vooruitgang in transport die verschillende delen van de wereld verbond, en uiteindelijk zorgde het internet, computers en smartphones dat vrijwel elke uithoek van de wereld verbonden is geworden.

'De menselijke samenleving' is nu een gigantisch, ongelofelijk complex systeem of organisme in plaats van vele kleinere, geïsoleerdere en simpelere systemen.

Dat is dus ook hoe Amerikaans ethanolbeleid uit de jaren 90 tientallen jaren later kan leiden tot wereldwijde onrust.

Complexiteit en het presidentschap

Een framework dat voorgesteld werd door cyberneticspionier Ross Ashby in de jaren 50 legde de basis voor het werk van Bar-Yam. Het framework stelt dat organisaties zullen falen als de eisen die eraan worden gesteld de complexiteit van de beslissingsstructuur in de organisatie overstijgen. Als de structuur de macht concentreert bij een of weinig mensen aan de top, dan mogen de eisen die gesteld worden niet complexer zijn dan wat een persoon aankan.

In het geval van een representatieve democratie, verwachten we dat een relatief klein aantal partijen beslissingen moeten maken in een omgeving die veel te complex is voor zo weinig mensen. Democratie zoals we die kennen, faalt.

"We kunnen niet verwachten van een individu dat hij of zij weet hoe we om moeten gaan met de uitdagingen van deze tijd," zei Bar-Yam. "Dus zo lang we het hebben over een kandidaat of de andere, Democratisch of Republikeins, Clinton versus Trump, is de echte vraag uiteindelijk: kunnen we het systeem veranderen?"

"We zijn fundamenteel verward over wat de beslissingen zijn en wat de gevolgen ervan zullen zijn. En we kunnen geen verbanden meer ertussen leggen," voegde hij toe. "En dat geldt voor iedereen, inclusief beleidsmakers. Ze weten niet wat de effecten zijn van de beslissingen die ze maken."

Bar-Yam stelt een horizontaler georganiseerd systeem voor, waarin een hele hoop kleine team gespecialiseerd zijn in bepaalde beleidsonderdelen en vervolgens samenwerken om beslissingen te maken.

"Uiteindelijk eindigen we met mensen die zeggen 'Ik ga dit doen, en dingen worden beter.' Een ander persoon zegt 'Ik ga dit doen, en dingen worden beter.' En wij weten niet wie gelijk heeft," zei hij. "Het gevaar is nu dat we strategieën uitkiezen die tot een hoop destructie leiden, voordat we de mogelijkheid creëeren om betere beslissingen te maken."

Dat betekent dat Bar-Yam hoopt op een verkiezingsuitkomst waarbij het hele systeem zou kunnen instorten – hij zou zoiets graag geleidelijk geïntroduceerd zien worden. Maar weet in ieder geval dat degene op wie je over een paar maanden gaat stemmen, het waarschijnlijk niet aankan.