FYI.

This story is over 5 years old.

Tech

De complottheorieën over het zikavirus zijn levensgevaarlijk

“De theorieën die verspreid worden, sluiten vaak aan op een bestaand verhaal waarvan men al overtuigd is."

In 2015 veroorzaakte een onverklaarbare toename van microcefalie in Brazilië een golf van paniek in de regio. Bij microcefalie worden kinderen geboren met een te kleine schedel, waardoor de hersenen zich niet goed kunnen ontwikkelen. Onmiddellijk werd er een verband getrokken met de gelijktijdige toename van het zikavirus in Zuid-Amerika, Afrika en Azië. Het verband bleek echter moeilijk aantoonbaar, wat de weg heeft vrijgemaakt voor het ontstaan van heel wat pseudowetenschappelijke speculatie. Zo zijn er bijvoorbeeld theorieën die levensreddende vaccins de schuld geven van microcefalie, wat veel mensen van deze vaccinaties weerhoudt. Ook werd het bedrijfsleven in complottheorieën betrokken, afgeschilderd als geldwolven die van angst willen profiteren.

Advertentie

Deze week is er een artikel gepubliceerd in Vaccine, waarin ontwikkelingen in het publieke debat over het zikavirus worden beschreven. De studie werd uitgevoerd door onderzoekers van onder andere het Johns Hopkins instituut in de Verenigde Staten.

De resultaten laten duidelijk zien dat een stijging in het aantal pseudowetenschappelijke claims gepaard gaat met een stijging in publieke interesse in het onderwerp. Dat kan gevaarlijk zijn, want wanneer de interesse in een probleem – wat vaak duidt op angst – het grootst is, zijn mensen ook het meest vatbaar voor aannames en theorieën zonder wetenschappelijk bewijs.

De onderzoekers identificeerden bijna 140.000 tweets die tussen januari en april van dit jaar werden geplaatst en zowel de woorden 'vaccine' als 'zika' bevatten. Ze vonden verschillende complottheorieën waarin werd afgevraagd waarom de overheid in godsnaam zou willen vaccineren.

Wanneer het publiek in de ban raakt van pseudowetenschappelijke theorieën over zika, kan dit invloed hebben op de publieke opinie ten opzichte van vaccinatie. Mensen kunnen overtuigd raken van het idee dat een vaccinatie tegen het zikavirus onnodig is of dat het juist kwalijk is.

Zo werd onder andere beweerd dat het zikavirus als oorzaak van microcefalie werd geopperd door commerciële bedrijven, om vervolgens te profiteren van winsten op vaccinaties.

Ook werd op internet foutieve informatie verspreid over een zogenaamd verband tussen microcefalie en de BMR-prik, een vaccin tegen de bof, mazelen en rodehond. Complottheorieën over het kwaad van dit vaccin leidden tot onnodige dodelijke slachtoffers als gevolg van de mazelen. Ook zou het dktp-vaccin – tegen difterie, kinkhoest, tetanus en polio – zogenaamd microcefalie veroorzaken.

Advertentie

"De theorieën die verspreid worden, sluiten vaak aan op een bestaand verhaal waarvan men al overtuigd is"

Een andere populaire claim kwam van Argentijnse artsen. Zij beschuldigden Monsanto – een van de meest gehate bedrijven ter wereld – van het produceren van schadelijke pesticiden die microcefalie zouden veroorzaken. Het bedrijf werd al eerder beschuldigd van milieuvervuiling en bedreiging van boeren, wat kan hebben bijgedragen aan geloofwaardigheid van de Argentijnse dokters. Monsanto bleek echter de pesticide niet eens te produceren en daarbij is het nooit wetenschappelijk bewezen dat het middel microcefalie kan veroorzaken.

Maar wat zijn dan precies de motieven van mensen achter deze claims? Dr. Mark Dredze, een van de onderzoekers van het Johns Hopkins Instituut, legt uit aan Elsevier dat deze mensen mogelijk denken dat ze het publiek een dienst bewijzen. Ze zouden heilig in hun theorieën geloven en ze daarom zo graag willen verspreiden.

"De theorieën die verspreid worden, sluiten vaak aan op een bestaand verhaal waarvan men al overtuigd is. Als je bijvoorbeeld al sceptisch bent tegenover vaccinaties, of farmaceuten niet vertrouwt, dan ben je gelijk wantrouwig wanneer je iets leest over een nieuw vaccin. Als er vervolgens wordt ingespeeld op die bestaande ideeën, kan het potentiële effect van de claims toenemen."

Het artikel benadrukt verder dat volksgezondheidsinstanties op tijd moeten inspringen, om te voorkomen dat publieke opinie gevormd wordt aan de hand van pseudowetenschap. Jaren van onderzoek naar communicatie en psychologie bewijst dat het aanpassen van gevestigde opinie een stuk complexer is dan het vormen van een nieuwe opinie. Op het moment dat er een claim gemaakt wordt, is het dus belangrijk dat onbewezen feiten gelijk onderuit gehaald worden, voordat ze de publieke opinie verstoren. "Wanneer subsidies worden toegewezen aan de ontwikkeling van vaccinaties, moeten we er ook voor zorgen dat het publiek goed wordt voorbereid op de vaccinaties," zo eindigt het artikel in Vaccine.