Breaking Bad als moderne tragedie

In de nacht van 27 september vindt in Amsterdam, Eindhoven en Rotterdam het Discovery Festival plaats. Het is een festival dat draait om nieuwe dingen: nieuwe muziek, nieuwe kunst en nieuwe wetenschap. En laat dat nou nét allemaal dingen zijn waar wij ook van houden. De komende paar weken zullen verschillende schrijvers hier op Motherboard onderdelen uit het programma uitlichten. Deze week: Filosoof Ties van de Werff over Breaking Bad als moderne tragedie.

[DISCLAIMER: Dit blog bevat spoilers, stop met lezen als je seizoen vijf nog niet hebt gezien. Of niet, je moet het zelf weten.]

De oude Grieken keken graag naar tragedies. In tegenstelling tot de abstracte ideeën van filosofen als Plato representeerden deze Aristoteliaanse toneelstukken de moeilijke keuzes in het echte leven. In tragedies raken helden geconfronteerd met een onfortuinlijk lot wat bijna altijd leidt tot een moreel dilemma. In Aeschylus’ Agamemnon bijvoorbeeld, moet deze koning kiezen tussen het opofferen van zijn dochter om van de god Artemis genoeg wind te krijgen zodat zijn vloot naar Troje kan varen, of het verbreken van de belofte met z’n broer om de mooie Helena terug te halen uit Troje. Uiteindelijk kiest Agamemnon ervoor om zijn dochter op te offeren.

Je dochter opofferen is natuurlijk niet zo’n goede daad. Maar eigenlijk had Agamemnon niet echt een keus: de belofte verbreken om Helena terug te halen uit Troje zou betekenen dat hij Zeus zou schofferen en dat zijn hele leger zou verdrinken. Wat Agamemnon slecht maakt in de ogen van de Goden is het feit dat hij, na de keuze te hebben gemaakt, zich juist overtuigend en met enthousiasme richtte op het opofferen van zijn dochter. Agamemnon was trots dat hij rationeel gezien het goede had gedaan, hij voelde geen wroeging waardoor hij zich onvoldoende bewust werd van het achterliggende morele conflict. Deze houding noemden de Grieken hubris: menselijke overmoed en overdreven trots.

De hoofdpersoon uit Breaking Bad heeft nogal last van hubris. Breaking Bad vertelt het verhaal van Walter White, een brave en saaie scheikundeleraar op mocassins die geconfronteerd wordt met het onfortuinlijke lot van longkanker. Daarop besluit hij, voor het eerst in zijn leven, het heft in eigen hand te nemen en hij begint een meth lab. Hij wil dat zijn vrouw, gehandicapte zoon en pasgeboren baby – een prachtig politiek correct ijkpunt – niets te kort komen als hij er door kanker niet meer is. In vijf seizoenen zien we Walt veranderen van een teleurgestelde vijftiger, ontevreden over zijn huwelijk en zijn gemiste kans om succesvol te worden, in een agressieve, leugenachtige en moordende manipulator.

Elk moreel verwerpelijke daad die Walt doet in de serie – van het vergiftigen van een kleuter om zijn partner Jesse voor zich te winnen tot het plaatsen van een bom in een verzorgingshuis om drug lord Gus Fring te vermoorden – wordt op bijna groteske wijze goedgepraat door te verwijzen naar het belang van de crystal business voor zijn familie. Net als Antigone in de tragedie van Sophocles, bestaan goed en slecht voor Walt alleen uit wat goed en slecht is voor zijn familie. Alle andere waarden – loyaliteit, vriendschap, rechtvaardigheid, liefde – doen er niet toe, behalve als ze zijn drugshandel en daarmee zijn familie kunnen helpen. Ondanks dat Walt af en toe de nare consequenties van zijn gedrag inziet twijfelt hij zelden; uiteindelijk bestaan er voor Walt geen morele conflicten meer. Tegen zijn partner Jesse, die depressief lijkt te worden van het denken aan de doden die ze op hun geweten hebben, zegt Walt: “Son, you need to stop focussing on the darkness behind you. The past is the past!”

Door Walt’s creatieve overtuigingskracht wordt het web met leugens groter en groter. Waar Walt zich in de eerste drie seizoenen schoorvoetend begeeft in de wereld van drugsdealers, en wikt en weegt en zich ongemakkelijk voelt over de leugens en zijn steeds slechter wordende daden, verdwijnen deze zorgen ongeveer vanaf het derde seizoen. Dan raakt Walt er van overtuigd dat hij werkelijk het goede doet, en stort zich vol overtuiging op zijn nieuwe rol als Heisenberg. Eindelijk in zijn leven heeft hij controle, eindelijk is hij succesvol in wat hij doet, en eindelijk heeft hij macht. Zijn groeiende trots en gevoel van controle lijken geen grenzen meer te hebben. Hij is overmoedig in zijn onderhandeling met de geroutineerde criminele bende van Jack wat leidt tot het verlies van zijn geld en de executie van Hank. Uiteindelijke staat zijn blinde hoogmoed zelfs zijn familie in de weg. Als hij in de vorige aflevering tegenover Skyler en Walter Junior komt te staan met een mes, zegt hij: “But I can fix this!”. Walt denkt nog steeds in control te zijn, al heeft hij niet eens in de gaten hoe ver hij inmiddels verwijderd is geraakt van zijn eigen familie.

Het mooie van Breaking Bad als moderne tragedie is dat het laat zien hoe hubris leidt tot moreel verval, en wat er rationeel gezien nodig is om vol overtuiging bad te gaan. Hubris wordt in tragedies altijd afgestraft; Agamemnon werd uiteindelijk in bad vermoord door zijn vrouw Klytaimnestra. Met nog twee afleveringen te gaan rijst de vraag: welk tragisch lot ligt in het verschiet voor Walt? Het ergste wat kan gebeuren is dat Walt werkelijk zijn familie verliest – hoe tragischer hoe beter. Zonder hoger doel kan Walt vervolgens tot volledige inkeer komen, en verteerd raken door moral guilt. Dat zou de tragedie afmaken. Maar stiekem hopen we natuurlijk nog steeds dat alles nog goedkomt.

Ties van de Werff staat aanstaande vrijdag ook op Discovery Festival. Zie hem hier.

Meer over Breaking Bad?

[Een alomvattende gids tot meth koken in Breaking Bad](http://Een alomvattende gids over meth koken in 'Breaking Bad')