Biologen denken dat intelligentie eerder geëvolueerd is dan hersenen

Ons vermogen om te leren is een belangrijk onderdeel van wat ons menselijk maakt. Goed kunnen leren is iets wat we zowel in andere mensen als in dieren waarderen, maar ook beschouwen als iets dat 'van ons' is. We mogen het dan wel leuk vinden om bijvoorbeeld honden trucjes te leren; het idee dat er op andere planeten wezens bestaan die intelligenter zijn dan wij vinden we bedreigend.

Maar misschien is ons superieure vermogen om te leren wel helemaal niet zo heel uniek, zelfs niet op aarde. Sterker nog, lijkt erop dat het vermogen om te leren niets eens enkel is weggelegd voor wezens met hersenen, aldus een team Franse biologen van het Centre de Recherches sur la Cognition Animale. Het team heeft voor de eerste keer ooit aangetoond dat een eencellig organisme zonder brein in staat is om te leren.

Het onderzoek, dat gisteren gepubliceerd is in Proceedings of the Royal Society B, ging als volgt in zijn werk: twee groepen slijmzwammen (Physarum polycephalum) kregen herhaaldelijk een uitdaging voorgelegd om hun vermogen tot gewenning te testen – de meeste eenvoudige vorm van leren, waarbij er geleidelijk gewend wordt aan bepaalde prikkels.

De uitdaging hield in dat de schimmels over een brug heen moesten gaan die die doordrenkt was met cafeïne of kinine – bittere stoffen die schimmels als potentieel gevaarlijk beschouwen en daarom vermijden. Maar zodra de schimmels door kregen dat de stof onschadelijk was, staken ze hem net zo snel en gemakkelijk over als een onbehandelde, neutrale brug.

Volgens de biologen duurde het zes dagen voor de schimmels geleerd hadden dat de bittere stof onschadelijk was. Dit resultaat impliceert dat het vermogen om te leren voor is gegaan aan de omwikkeling van hersenen in organismen.

"Slijmzwammen lijken heel simpele levensvormen omdat ze slechts een enkele cel hebben, maar ze zijn in staat tot dingen waarvan we dachten dat ze enkel mogelijk zijn voor organismen met een zenuwstelsel of brein," zei de hoofdauteur van het onderzoek, Romain Boisseau, tegen de Amerikaanse krant Los Angeles Times. "Deze wezens zijn heel cool."

Twee dagen na het experiment waren de slijmzwammen weer wantrouwend geworden tegenover de bittere stof. Daarnaast bleek dat ze anders reageerden op cafeïne en kinine, wat betekent dat de organismen in staat waren niet alleen de bitterheid van te stof te herkennen, maar ook andere kenmerken.

De biologen hebben specifiek voor slijmmossen gekozen omdat deze organismen al zo'n 1,5 miljard jaar bestaan en beschouwd worden als de wortel van al het leven op aarde. Daarnaast had het team bij het bestuderen van het natuurlijke gedrag van de slijmmossen ontdekt dat ze tekenen van beslissingsprocessen vertonen. Zo is bijvoorbeeld geobserveerd dat ze samenwerken, zich aanpassen aan hun omgeving en zichzelf zelfs weer in elkaar kunnen zetten als ze in tweeën gesplitst worden.

"Slijmzwammen herdefiniëren ons begrip van het betekent om intelligent zijn," zei de bioloog Chris Ried.

Er zijn al meer onderzoeken geweest die hebben aangetoond dat eencelligen tekenen van primitieve intelligentie vertonen. Zo hebben Japanse biologen ontdekt dat amoeben dingen kunnen onthouden en anticiperen, en zijn Australische wetenschappers erachter gekomen dat mos de weg kan vinden in een doolhof. Maar geen van deze onderzoeken hebben ooit een leermechanisme ontdekt.

"Wat onze onderzoeksresultaten zo opwindend maakt, is dat dit mechanisme blijkbaar al zo vroeg in de evolutie van het leven aanwezig was," zei Boisseau tegen de Los Angeles Times. "Het is waarschijnlijk dat het vermogen om te leren de ontwikkeling van zenuwstelsels vooraf ging."

Het Franse onderzoeksteam hoopt in de toekomst te ontdekken hoe het precies mogelijk is dat het vermogen om te leren eerder aanwezig was dan zenuwstelsels, en wat dit betekent voor moderne virussen en bacteriën die wel aanpassingsvermogen hebben getoond maar geen leermechanismen.

Het lijkt er in ieder geval op dat we niet zo speciaal zijn als we denken. De mens heeft de neiging om zichzelf als standaard te nemen en te denken 'als het er niet uit ziet als wij en zich niet als ons gedraagt, kan het niet intelligent zijn'. Maar wat als intelligentie zich op twee manier ontwikkeld heeft: enerzijds in wezens met hersenen en anderzijds in wezens zonder hersenen? Dat zou betekenen dat de intelligentie-hiërarchie op aarde heel anders in elkaar zit dan gedacht.